تحلیل شرح صدر، عوامل و آثار آن مبتنی بر قرآن با روی‌کرد عرفانی

در جلسه دفاع از رساله دکتری حسن حق‌پرست دانشجوی رشته تصوف و عرفان اسلامی دانشکده عرفان با عنوان «تحلیل شرح صدر، عوامل و آثار آن مبتنی بر قرآن با روی‌کرد عرفانی»، دکتر محمد نصیری به عنوان استاد راهنما و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رضا الهی‌منش به عنوان استاد مشاور و حجج اسلام دکتر امیر جوان‌آراسته، دکتر یوسف غضبانی و دکتر سیاوش رودگر به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

يکي از مسائلي که در قرآن، حيات انبيا و به طور خاص اعظم رسولان الهي(ص) از اهميت فوق‌العاده برخوردار است، شرح صدر است. شرح صدر از بزرگ‌ترين نعمت‌هاي الهي است که در کاربرد حقيقي‌اش نصيب رسولان الهي و اهل ايمان مي‌گردد. اين اصطلاح در حوزه‌هايي چند ازجمله روان‌شناسي، اجتماع، اخلاق، سياست و مديريت مورد توجه است و کارکردهاي آن به‌ويژه در حوزه‌هاي عمل اجتماعي و رفتاري مورد توجه است. اين‌که منظور از اين اصطلاح و کاربرد قرآني آن چيست؟ و در روي‌کرد عرفاني چگونه قابل تبيين و بر چه علل و اسبابي استوار و نيز داراي چه آثار و پيامدهايي است، مسائل اين پژوهش را برساخته است. چنان‌که اين حقيقت که شرح صدر رسول خاتم خداوند(ص) در حوزه تفسير و تأويل، داراي چه مصداق يا مصاديقي می‌تواند بود و جواب به برخي شبهات احتمالي در اين خصوص که با روشي توصيفي ـ تحليلي ارائه شده است. به نظر مي‌رسد از ميان ده‌ها معناي ارزشمند درباره شرح صدر با تأکيد بر کاربردهاي مثبت قرآني آن بتوان بر تفسح صدر– قلب، به علم، حکمت‌آموزي، تلقي وحي و نيز شکيبايي در مقابل آزار ديگران تأکيد کرد و در اصطلاح عرفان بر مفهوم جامع گشايش وجودي انسان صحه گذاشت. در سخن از اسباب شرح صدر، مي‌توان از نقش معرفت حقيقي، تدبر در ظاهر و باطن قرآن، ذکر لفظي و معنوي، تسبيح و عبادت به‌عنوان مهم‌ترين علل شرح صدر، سخن گفت. چنان که به لحاظ پيامدها، مي‌توان از جهت معرفتي بر رفع غطاء انيّت و کشف حجاب اثنينيّت از اهل ايمان به طور عام و اولياء و رسولان الهي به طور خاص و ديده وحدت‌بين يافتن صاحب شرح صدر تأکيد کرد و در سخن از آثار و پيامدهاي اخلاقي و رفتاري بر پيامد راستي و درستي در حوزه‌هاي گوناگون، دگردوستي، خوش‌بيني و مثبت‌انديشي و فراآمدن به ساحت احسان سخن گفت. در اشاره به شبهات احتمالي شرح صدر رسول خدا(ص) نيز مي‌توان گفت: از يک سو، رخداد معروف شق صدر رسول خدا (ص) در کودکي، افسانه‌اي برساخته دست دشمنان يا دوستاني است که اولاً قائل به عصمت رسول خدا(ص) در کودکي نبوده و ثانياً از لوازم اين‌چنين رخدادي آگاهي نداشتند و از سوي ديگر اولاً در صدد انکار منزلت هاروني علي(ع) برآمده‌اند و ثانياً به‌نوعي پيامد تمدني شرح صدر که بر اساس آن موعود اديان (عج)، با گشايش و نظر لطف و مهر، جهان را پر از عدل و داد کرده و به قرب خداوند مي‌رساند، مورد غفلت قرار داده‌اند. درحالي‌که چنين روي‌کردي مي‌تواند حکايت‌گر درست و دقيقي از «اَلْيوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دينَکمْ»، باشد و آرامش شتافتن به ديدار خداوند: «فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَبْ» را توجيه نمايد.