سندرم تفکر جناحی

دکتر محمدحسن محمدی مظفر عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در یادداشتی به شیوه‌های گفت‌وگو در مناظره‌های اخیر ریاست‌جمهوری پرداخته است.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

«و حقیقه الامر أن کل طائفه تتأول کل ما یخالف نحلتها و أصلها. فالعیار عندهم فی ما یتأول و ما لایتأول هو المذهب الذی ذهبت الیه، ما وافقها أقرّوه و لم‌یتأولوه، و ما خالفها تأولوه». (ابن‌قیم الجوزیه، مختصر الصواعق المرسله، ص 34، تحقیق سید ابراهیم، دارالحدیث قاهره)

«حقیقت آن است که هر گروهی، هر آن‌چه را که مخالف گروه و مذهبش باشد، تأویل می‌کند. معیار نزد هر گروهی در تأویل‌پذیری و تأویل‌ناپذیری، آن مذهب و باوری است که بر آن است. هرچه موافق مذهبش باشد، اثبات کرده و تأویلش نمی‌کنند، و هرچه مخالف مذهبش باشد، تأویلش می‌کنند.»

آن‌چه را که ابن‌قیم درباره مذاهب و فرقه‌های مختلف اعتقادی گفته، کاملاً درباره جناح‌های سیاسی کنونی صدق می‌کند. جناح‌های سیاسی معمولاً هرآن‌چه را که موافق جناح‌شان باشد، تأیید می‌کنند و هرآن‌چه را که مخالف جناح‌شان باشد، تکذیب و انکار می‌کنند. معیار و میزان نزد آنها، جناح خودشان است. اگر هم به اصول دیگر، مثل اصول اخلاقی یا انسانی یا ادبی و لفظی یا ....، تمسک و استناد می‌کنند، درواقع نوعی استخدام اصول دیگر برای تأیید جناح خود، و تخریب جناح مقابل است. نمونه بارز این طرز تلقی، رفتارهایی است که به‌ویژه در ایام انتخابات ظهور می‌کند. تقابل جناحی در این ایام به اوج می‌رسد و طرفداران جناح‌ها با تمام قوا دست به کار می‌شوند و معیار حق و باطل‌شان هم همان جناح و گروه منتخب‌شان است.

در مناظرات انتخاباتی اخیر هم شاهد بودیم که برخی نامزدها، کاملاً در قید و بند همین عارضه (سندرم تفکر جناحی) بودند و انگار برای پاسخ دادن به پرسش‌های مطرح‌شده نیامده بودند و برای‌شان اهمیتی نداشت، بلکه همه همت‌شان صرف تأیید جناح خود و تخریب جناح مقابل می‌شد.

تفکر جناحی با تعلیمات قرآنی سازگار نیست. قرآن در آیات فراوانی ما را به حق و عدل فرا می‌خواند. از نظر قرآن، رعایت حق و عدل از رعایت‌های دیگر، مهم‌تر و به تقوا نزدیک‌تر است. از نظر قرآن، نه فقر و غنا، و نه پیوندهای نسبی و خانوادگی، نباید میزان و معیار قرار گیرد. میزان، حق و عدل است:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقَيرًا فَاللّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَى أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا». (نساء، 135)

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ». (مائده، 8)