ربط و نسبت رنج و نیروانه در فرآیند نجات آیین بودای اولیه، با تأکید بر راه هشت‌گانه

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو ابوالقاسم جعفری با عنوان «ربط و نسبت رنج و نیروانه در فرآیند نجات آیین بودای اولیه، با تأکید بر راه هشت‌گانه»، دکتر محمدمهدی علیمردی به عنوان استاد راهنما و دکتر مهدی لکزایی به عنوان استاد داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

سؤال اصلی این رساله این است که طبق تعالیم بودا در کانون پالی، نجات چیست و رنج و نیروانه چه نقشی در فرآیند نجات در تعالیم این آیین دارند. برای این منظور اصطلاحات اساسی مربوط به نجات مانند رنج و نیروانه تعریف و ارتباط هستی‌شناختی آنها تبیین شد. فرضیه اصلی این است که بر اساس سخنان بودا در کانون پالی، آن‌چه که رهرو را از نادانی و تشنگی نجات می‌دهد، دانش مستقیمی است که پس از طی دیانه‌های مختلف، در تجربه مراقبه کسب می‌شود. بودا در کانون پالی خود را منجی نمی‌داند که بتوان با استعانت‌جویی از او یاری خواست بلکه رهروان را به تلاش فردی توصیه می‌کند. این رساله پاسخ خود اولاً از کانون پالی می‌جوید که قدیمی‌ترین منبع سخنان بودا را دارد. تعلیم اصلی بودا رنج بودن این جهان، بی‌ذات بودن و نپاینده بودن آن است. بخش نظری تعالیم بودا چهار حقیقت شریف است یعنی رنج، ریشه رنج، راه رهایی از رنج و راه هشت‌گانه‌ای که به رهایی از رنج می‌انجامد. اگر بخواهیم تعالیم بودا را خلاصه کنیم، چنین است: رنج و راه رهایی از آن. کانون پالی سه نوع رنج معرفی می‌کند که فقط رنج سنکاره‌ای امکان توقف دارد و با اجرای راه هشت‌گانه و رسیدن به نیروانه می‌توان بر آن پیروز شده چرخه سمساره را گسست. راه هشت‌گانه عباتند از: دیدگاه درست، فضیلت‌جویی درست، گفتار درست، رفتار درست، معاش درست، تلاش درست، ذهن‌آگاهی درست و سمادهی درست. این سه آخری مربوط به تمرین مراقبه یا مدیتیشن بودایی است. حقیقت نیروانه دانش مستقیم است که با چشم دل قابل ادراک است. نیروانه حقیقتی قابل مشاهده است که با خوشی همراه است. فرآیند نجات را در قالب هستی وابسته می‌توان تبیین کرد زیرا تعدادی از حلقه‌های آن با پنج بخش تشکیل‌دهنده وجود انسان مشترک است. دانستگی آن بخشی از انسان است که در زندگی‌های متعدد او در چرخه سمساره حضور دارد و با رسیدن به دانش و رفع نادانی دگرگون شده و از سمساره رها می‌شود. دانش مستقیم در پالی ابینیّا است که عالم اصلی رهایی است و در مطالعات بودایی کمتر مورد تأکید قرار گرفته است. از نظر علمی آیین بودا دارای مطالبی عمیق درباره سلوک معنوی است ولی هنوز تناقضاتی اساسی در خود دارد: مانند متعدد بودن تعداد حلقه‌های زنجیر علّی. پس، تعالیم او در فرآیند نجات از رنج و رسیدن به نیروانه، گرچه برای آن عصر بسیار پرمحتوا است، اما ناظر به عالم هستی نیست، بلکه ناظر به توجیهات اخلاقی است که در همان زمان مطرح بوده و هنوز نکاتی مهم و کلیدی از آن با تناقض درونی و اشکالات جدی منطقی مواجه است.