کاهش فرزند آوری یک چالش جهانی است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، نشست «فرزندآوری و واقعیت‌های متحول ارزش‌های خانواده» به همت پژوهشکده مطالعات زن و خانواده و همکاری دانشکده زن و خانواده در روز چهارشنبه ۱۱ اسفند ۱۴۰۰ در سالن امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

بر اساس این گزارش در ابتدای این نشست سرکار خانم دکتر شهلا کاظمی پور، دانشیار و عضو هیئت علمی گروه جمعیت‌شناسی دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: با فرض نقش و اهمیت خاص و بسزای خانواده در میان سایر نهادهای اجتماعی،‌ تحول در مسیر زندگی و تجربه مدرنیته به طور کلی به ارزش‌های متحول در حوزه خانواده ختم شده است. چالش‌های ارزش‌های سنتی و مدرن،‌ نقش افراد در خانواده را نیز تغییر داده است. مهمترین نظریه در همین راستا،‌ نظریه مدرنیزاسیون است که طبق این نظریه ساختار جوامع از طریق صنعتی شدن، شهرنشینی، افزایش آموزش، گسترش رسانه‌های گروهی، توسعه حمل و نقل و ارتباطات متحول شده است. تحت تاثیر این تحولات ساختاری، ساختار سنتی ازدواج و خانواده در جوامع کمتر توسعه یافته، تغییر کرده و خانواده‌های جدید با ویژگی‌هایی نظیر هسته‌ای بودن، فردمحوری، آزادی در انتخاب همسر، ازدواج در سنین بالا، باروری پایین و برابری جنسیتی رشد یافت.

وی ادامه داد: رشد فردگرایی و میل به خود شکوفایی، به عنوان ویژگی گذار دوم جمعیتی معمولاً رابطه نسبتاً مستقیمی با اهداف باروری افراد دارد. بر اساس فراتحلیل پژوهشهای حوزه فرزندآوری،‌ دگرگونی ارزشی و نگرشی ایرانیان نسبت به تحولات ازدواج و فرزندآوری حاکی از آن است که در بین سه نسل، گرایش به فرزندآوری کاهش یافته، سن مناسب ازدواج از دید پاسخگویان با افزایش همراه است و آزمون همبستگی بین تغییرات تعداد فرزند دلخواه و سن مناسب ازدواج با میزان فردگرایی نیز بیانگر ارتباط معنی دار بین آنها می‌باشد.

در ادامه سرکار خانم دکتر برزگر عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده دانشگاه ادیان و مذاهب با موضوع مناسبات جمعیت در بستر خانواده و جامعه به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: هنجارها و ارزش‌های ناظر بر فرزندآوری متاثر از تجربه مدرنیته و عبور از ساختار سنتی است. بنابراین تمام جوامع اعم از توسعه‌یافته و در حال توسعه با فرض تجربه مدرنیته و رشد فردگرایی با چالش جمعیت و سطح جانشینی مواجه هستند. تفاوت کشورها در این خصوص فقط از لحاظ تقدم و تاخر زمانی است. بنابراین ما می‌توانیم این ادعا را داشته باشیم که این مسأله در سویه فرزندآوری یک چالش جهانی است.

وی ادامه داد: با رشد فردگرایی و تلقی از ساختارهای اجتماعی به مثابه مانع رشد فردی، خانواده به عنوان ساختار اجتماعی در مقابل فرد و جامعه مورد توجه می‌باشد. بر همین اساس در تنازع فرد و جامعه فراتر از خانواده، قلمرو خانواده ضیق‌تر شده و این امر در نهایت بر ساختار و فرآیند تشکیل خانواده، نقش‌ها و کارکردهای خانواده از جمله تولیدمثل و فرزندآوری تأثیر می‌گذارد. برزگر در ادامه اشاره کرد که:‌ تغییر نگاه به فرزند به مثابه سرمایه انسانی و اجتماعی به فرزند به مثابه هزینه در دوران معاصر موجب شده که نرخ باروری و فرزندآوری تحت تأثیر قرار بگیرد. این امر در بهترین شرایط با وجود گرایش و التزام افراد به فرزندآوری،‌ در نهایت در مسیر زندگی بر درک اقتصادی از روابط و اعضای خانواده تأثیرگذار است. به این معنا که در صورت فرزندآوری مسأله تعادل میان اشتغال و زندگی به عنوان چالش ثانوی افراد را در مسیر باروری و فرزندآوری درگیر می‌کند.

برزگر افزود: در دوران مدرن،‌ عبور فرزندان از انتخاب والدین به عنوان الگوی پایدار و اولیه، سیالیت روابط اجتماعی متأثر از رشد فردگرایی،‌ تلقی ناشی از رفتار و الگوی اقتصادی از والدگری از سوی والدین و فرزندان و مداخله نهادها و مراکز واسط در تکمیل و تأمین کارکردهای خانواده در نهایت مسیر را برای تضعیف خانواده فراهم ساخته است. والدگری مطلوب اگرچه امروزه با ادبیات «کیفیت زندگی اقتصادی و مرفه» فرزندان گره خورده است، اما همین امر موجب شده تمایل به درک و تجربه والدگری هم از سوی مردان به عنوان پدر و هم از سوی زنان به عنوان مادر تأثیرپذیر باشد.

گفتنی است در این نشست برزگر و کاظمی‌پور بیان کردند که مسأله جمعیت دو سویه سالمندی و فرزندآوری را شامل می‌شود. سیاست‌های افزایش جمعیت مستلزم آموزش و فرهنگ‌سازی، عبور از سبک‌ زندگی مصرف‌گرایانه و تجملی و درک و بررسی ناظر به واقع مسأله است. دو استاد این نشست، حمایت و تسهیل اقتصادی را در قالب صرفاً‌ سیاست‌های اقتصادی کوتاه‌مدت و مقطعی کارآمد و پاسخگوی سیاست افزایش جمعیت تلقی نمی‌کردند. بلکه خانم دکتر کاظمی‌پور اذعان داشتند که افراد بیش از حمایت اقتصادی به امنیت اقتصادی نیاز دارند.

خانم دکتر کاظمی‌پور همچنین به آمار و ارقام تحولات رشد جمعیت کشور در سال‌های گذشته به ویژه بعد از انقلاب اشاره کردند. ایشان بیان کردند که ایران در حال حاضر در دوره پنجره جمعیتی قرار دارد و در صورت که این دوره قدر دانسته نشود و از فرصت این دوره استفاده نشود. این امر در نهایت می‌تواند مسأله جمعیت و فرزندآوری را با چالش‌های جدی مواجه کند.