زیست بایسته شیعی از نگاه اهل بیت علیهم السلام

به گزارش روابط عمومی دانشگاه به نقل از شفقنا، دکتر محمد جاودان عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در نشست علمی ماه مبارک رمضان با موضوع «زیست بایسته شیعی از نگاه اهل بیت علیهم السلام» که به همت موسسه فرهنگی پژوهشی فهیم برگزار شد، اظهار داشت: اگر از ما سئوال کنند دین شما چیست، خواهیم گفت اسلام و اگر بپرسند مذهب شما چیست، خواهیم گفت تشیع وما شیعیان امیرمومنان علی(ع) هستیم.

او افزود: الان اگر به پیرامون خود نگاه کنیم، جمعیت زیادی از مسلمانان – قطع نظر از اختلافات و مرزبندی های شیعی- در زمره شیعیان هستند. برخلاف سده های نخست که جمعیت شیعی، جمعیت اندک و پراکنده ای بودند، امروزه ما چندین کشور را در میان کشورهای اسلامی داریم که جمعیت غالب آنها، شیعی است. اگر به این جوامع نظری بیفکنیم، ممکن است از جنبه های مختلفی مورد انتقاد ما قرار گیرند گرچه فضائل و ارزش ها و کمالات متعدد و قابل توجهی در این جوامع وجود دارد اما شاید فاصله آنها با معیارها و بایسته های یک جامعه شیعی زیاد باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه در روایات به تشیّع از دوجنبه نظری و عملی توجه داده شده است، گفت: یک جنبه تشیع، بعد عقیدتی و ایمانی است و جنبه دیگر آن هم بعد کردار و عمل و رفتار است. از لحاظ نظری، علاوه بر اصول دین، اعتقاد به امامت امیرمومنان (ع) و خلافت بلافصل حضرت (ع) بعد از پیامبر(ص) و استمرار این ولایت در فرزندان آن حضرت که پیشوایان دین در عقیده تشیع محسوب می شوند.

او تصریح کرد: اسلام بعد از رحلت رسول خدا (ص) با قرائت های مختلفی مواجه شد و شیعیان کسانی بودند که برداشت و قرائتی از اسلام را دنبال کردند و پیروی کردند که قرائت امیرمومنان (ع) بود. این قرائت را نظری، قلبی و اعتقادی پذیرفتند و این، ایمان شیعیان را تشکیل می دهد.

جاودان به سخنی از امان بن تغلب اشاره کرد و گفت: او نقل می کند که نجاشی می گوید: «شیعیان کسانی هستند که در اختلافات و قرائت ها و برداشتهای اسلام بعد از رحلت رسول خدا، قرائت و برداشت و قول امیرالمومنین (ع) را اخذ کرده و پیروی کردند. اینها بعد از مواجه شدن با قرائت ها و اختلافات بین مسلمانان و درون شیعیان سراغ جعفر بن محمد الصادق (ع) رفتند». این بعد نظری تشیع است اما به همینجا خاتمه نمی یابد. این ایمان شرط لازم است ولی کافی نیست بلکه باید در عمل متجلی شود.

او با اشاره به آیه «الذین آمنوا و عملوالصالحات» که بسیار در سور قران کریم تکرار شده است، بیان داشت: مرحوم صدوق در کتاب «صفات الشیعه» مجموعه ای از روایات اهل بیت درباره ویژگی ها و خصائص شیعیان را جمع اوری و نقل کرده است. در این کتاب حدیثی را از امام صادق (ع) نقل می کند که حضرت خطاب به جابر جوفی می فرماید: « یا جابر! آیا تشیع این است که اهل بیت را دوست داریم و ولایت ایشان را قبول داریم؟ سپس اوصافی را بیان می کنند. جابر عرض کرد: کسی را با این ویژگی ها نمی شناسم. حضرت می فرمایند که مذاهب زیاد است و نباید فریب عناوین را بخورید. کافی نیست که کسی بگوید امیرالمومنین (ع) را دوست دارم بلکه باید سیره او را تبعیت کرد و به روش و سنت او باید عمل کرد. هرکس مطیع خدا و پیرو ما باشد دوست ماسست و هرکس عاصی باشد، دشمن ماست. ولایت ما در صورتی دسترس پذیر است که همراه عمل و ورع باشد».

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: ما وقتی به جامعه شیعی خودمان مراجعه می کنیم، ناراستی های زیادی را مشاهده می کنیم؛ مثلا در رانندگی، ادارات، بازار، رفتارهای فردی، مراکز علمی و…. وقتی نگاه می کنیم، احساسمان این است که از آن معیارها خیلی دور هستیم. آنچه اهمیت دارد این است که باید طبق معیارها عمل کنیم.

او با یادآوری حدیث مذکور درباره صفات شیعیان اظهار داشت: در این حدیث دو نوع شیعه تبیین می شود؛ یکی شیعه راستین و حقیقی و دیگری شیعه جعلی و کاذب. تشیع راستین، تشیعی است که عمل با نظر هماهنگ است و نظر منجر به عمل می شود. تشیع کاذب، تشیعی است که صرف نظر است و عمل در آن راه ندارد.

جاودان به حدیث دیگری درباره خصوصیات شیعیان از نگاه امام علی (ع) اشاره کرد و افزود: در کتاب کنزالفوائد نقل شده است که جندب و ربیع خدمت امام علی(ع) رسیدند و پرسیدند: نشانه‌ها و ویژگی‌های شیعیان چیست؟ امام(ع) اندکی درنگ کرد و سپس فرمود: «از خدا بترسید و نیکوکار باشید؛ زیرا «خدا با پرهیزکاران و نیکوکاران است». «همام‌بن عباده» ـ که مردی عابد و مجتهد بود ـ عرض کرد: «شما را به خدایی که اهل‌بیت(ع) را گرامی داشت و برگزید و شما را دوست داشت و بر دیگران برتری داد، سوگند می‌دهم صفات شیعه را برایمان بگویید»!امام(ع) فرمود: «قسم مخور! به شما خواهم گفت». آن‌گاه امام دست «همام» را گرفت و وارد مسجد شد و دو رکعت نماز مختصر خواند و پس از آن نشست و روی به ما کرد؛ مردم او را در برگرفتند؛ امام(ع) شکر و سپاس الهی را به جا آورد؛ بر پیامبر(ص) درود فرستاد و سپس دستش را بر زانوی «همام‌بن عباده» گذاشت و فرمود: «در قرآن آمده است: «اهل‌بیت(ع) کسانی هستند که خداوند از آنان پلیدی و گناه را دور کرد و آنان و پیامبر(ص) را تطهیر کرد (اشاره به {إِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرًا}) هرکس از صفات پیروان آنان پرسید، بداند شیعیان، خداشناس و عارفان به الله هستند و اوامر او را اطاعت می‌کنند. آنان اهل فضیلت و بخشش‌اند. سخن به درستی می‌گویند و در زندگی میانه‌رواند، افراط و تفریط نمی‌کنند. افرادی متواضع هستند و به طاعت خدا، گردن می‌نهند و با عبادت در برابر خدا خاکساری می‌کنند و از آن چه خداوند حرام کرده، چشم می‌پوشند؛ گوش‌های خود را برای شنیدن دانش‌های دینی وقف کرده‌اند. حالِ آنان در بلا و گرفتاری، هم چون آسایش و خوشی است؛ زیرا راضی به قضای الهی هستند، شب زنده داری دارند، اهل مراقبه و محاسبه هستند، اهل عمل هستند، بسیار اهل قرآن هستند……».

او سپس اضافه کرد: این خطبه یک زیست نامه کامل اسلامی و شیعی است و معیارها و استانداردهای ایده آلی را حضرت در اینجا مطرح می کنند که فوق العاده است و می تواند الگو و سرمشق انسان ساز برای همه جوامع بشری باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: البته اینها ترسیم افق است و ایده آل ها در بیان حضرت مطرح شده است؛ امام انتظار ندارند همه مردم اینگونه زیست کنند اما میل شیعیان باید به این سمت باشد.

او تاکید کرد: تشیع به شعار نیست بلکه به راه و مرام و عمل است و ما باید در این مسیر حرکت کنیم.

جاودان گفت: زیست بایسته شیعی از نگاه امیرالمومنین (ع) و اهل بیت (ع) دارای محورهای زیر است:

1. محور ایمان و عمل و انسجام و انطباق ایمان و عمل: تناقض بین ایمان و عمل وجود ندارد. صدر و ذیل زیست شیعی باید یکی باشد و آنچه به عنوان شعار شیعه گفته می شود، در عمل باید به منصه ظهور برسد.
2. زیست شیعی، زیست اعتدالی است و افراط و تفریط در آن راه ندارد: افراط و تفریط از جمله بلیاتی بوده است که در طول تاریخ با آن مواجه بودیم و امروز هم این افراط و تفریط ها را می بینیم. یا آنقدر دچار افراط می شویم که نوعی گریز از زندگی دنیایی داشته باشیم و یا دچار تفریط می شویم و از اعتدال دور می شویم.
3. زیست شیعی، اخلاق محور است: آنچه در روایات پررنگ است، جنبه های رفتاری با دیگران است. از فروتنی و حسن خلق و نیکوکاری و ارتباط حسنه با دیگران، زبان خوب و صله رحم …
4. خردمحوری و تعقل.
5. توجه به علم و معرفت.
6. واقع گرایی: آنقدر آرمانی فکر نکنیم که از واقعیت ها باز بمانیم و دیگران واقعیتهای خود را به ما تحمیل کنند و بویژه در امور دینی باید حد اعتدالی را رعایت کنیم تا دلزدگی ایجاد نشود.
7. همراهی دنیا و آخرت: نه چنان توجه به امور اخروی کنیم که دنیا را رها کنیم و زهد بیش از اندازه داشته باشیم و نه آنچنان که دنیا را توجه کنیم و از آخرت غفلت کنیم.
8. کار و تلاش و مجاهدت در زندگی دنیایی: حضرت امیر (ع) در عین اینکه دنیاگریز بود اما اهل کار و تلاش بود و نخلستان و باغ درست می کرد و دیگران از دسترنج ایشان بهره می بردند.
9. ظلم ستیزی: نمونه بارز آن را در زندگی حضرت امیر (ع) و امام حسین (ع) می بینیم. شیعه واقعی باید اهل امر به معروف و نهی از منکر باشد و در برابر زشتی ها و پلشتی های جامعه ساکت ننشیند.