در گفت وگو با آیت الله دکتر سید مصطفی محقق داماد

مجموعه تفسیر قرآنی که با عنوان «روشنگری دینی» توسط آیت‌الله دکتر سید مصطفی محقق داماد تا کنون سه مجلد از آن منتشر شده به زودی نیز جلد چهارم آن پس از مطالعات و ویرایش‌های نهایی در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. آیت‌الله محقق داماد در جلد چهارم بنا دارد تا تفسیری نوین و با نگرشی علمی از سوره مبارکه حجرات را منتشر کند.

آیت‌الله دکتر محقق داماد درباره این اثر می‌گوید: تمامی سوره مبارکه حامل یک پیام کلی است. آن پیام عبارت است از اصرار بر عقلانیت دینی و پرهیز ازهرگونه افراط گرایی. در این سوره مبارکه بسیاری از بی‌اخلاقی‌ها و کردارهای زشت مورد نکوهش قرارداده شده ولی جالب این است که راز بی‌اخلاقی‌ها و منشأ و ریشه‌های آن‌ها را کج‌اندیشی دینی معرفی فرموده است. به دیگر سخن از نظر قرآن مجید، روح دین، اخلاق است؛ دقیقاً همان که پیامبر اکرم(ص) انگیزه و هدف بعثت خویش را تکمیل مکارم آن اعلام داشته است و خردمندان و به قول قرآن مجید «اولی‌الالباب» که با معرفت به دین می‌رسند و دینداری خردمندانه را خط مشی زندگی خویش قرارمی‌دهند، هرگز دین را مغایر با اخلاق تفسیر نمی‌کنند و متقابلاً نابخردان که از ره‌گذر تعقل و معرفت به دین نرسیده بلکه جاهلانه دیندار شده‌اند، گاهی بزرگ‌ترین جنایات را به بهانه دینداری مرتکب می‌شوند. جالب است که این‌گونه افراد کردارهای زشت و فاسد خود را با پوشش دینی صلاح و درست می‌پندارند. مفسدینی بودند که خود را از بی‌شعوری مصلح می‌دانستند. قرآن در سوره بقره در خصوص این افراد می‌فرماید: «چون به آنان گفته شود که در زمین فساد مکنید، مى‌گویند: ما مصلحانیم. آگاه باشید که اینان خود تبه‌کاران‌اند ولی آگاهی و شعور ندارند.»

دکتر مصطفی محقق داماد در ادامه می‌گوید: «با قطع نظر از آن که دست پشت پرده‌ این جریانات، دست‌های آلوده سیاست‌مداران و قدرت‌طلبان است، تأسف‌بارتر آن است که مباشرین، به نام دین و بر اساس اعتقاد دینی چنین کارهایی را انجام می‌دهند. جهل دینی آن‌ها را به این مسیر کشانده است. درد بی‌درمان این است که عقاید کج‌اندیشانه‌ دینی‌، آن‌ها را به این‌جا کشانده است. به نظر من فاجعه اصلی مغز شسته شده مباشرین است نه دست جنایت‌کاران سیاسی پشت پرده. زیرا سیاست و قدرت خلق و خوی خود را دارد. اکنون چه باید کرد؟ خدای امن و سلام و آشتی و عشق و دوستی، مایه جهل و خون‌ریزی و عداوت شده است. هر جاهل مسیحی به نام مسیح(ع) و هر جاهل مسلمان با نام محمد(ص) آدم می‌کشد. مسئله روز ما همین مسئله است.

وی افزود: در خصوص روابط اسلام و مسیحت واقعیت این است که دیگر دوران احتجاج پایان یافته است. احتجاج غلبه پیرو یک دین بر پیرو دین دیگر است. دیگر امروز چنین امری مطرح نیست. الان دوران گفت‌وگو است. یعنی فهمیدن و درک یکدیگر است و نه پیروزی بر دیگری. بهره‌گیری از تجربیات یکدیگراست و نه بی‌ارزش ساختن افکار یکدیگر. بیایید تا با هم‌فکری و استفاده از تجربیات دو طرف، طرحی نو برای معرفی دین ارائه دهیم تا دین دستاویزی برای آدم‌کشی نشود. به جای آن که از دین خشونت نتیجه بگیریم، کاری کنیم که آموزه‌های دینی ابزاری برای صلح، آرامش و دوستی گردد. پیشنهاد این‌جانب این است که برای دینداری یعنی پذیرفتن یک دین – هر دینی که می‌خواهد باشد - چند اصل عقلانی را به عنوان پیش‌فرض قرار دهیم. در رأس آن اصول، اصل کرامت انسانی است. به دیگر سخن قبل از ورود در دین، بپذیریم که ما انسان هستیم وسپس می‌خواهیم دیندار شویم و انسانیت محترم است و کرامت، ذاتی انسان است. اگر این اصل را بپذیریم، احترام به حقوق انسانی خط قرمز ما خواهد شد؛ دیگری را خواهیم پذیرفت وهرگز به حریم کرامت او به هیچ انگیزه‌ای تجاوز نخواهیم کرد. بنا بر چنین نگرشی و مقتضیات دنیای ما است که من به تفسیر قرآن روی آوردم و سعی کردم ذهن به خصوص جوانان را به سوی عقلانیت دینی و دوری از تعصب و جهل و اخلاق‌مداری سوق دهم.

منبع: آکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)