تمایز ایمان و کفر در حقوق شهروندی و این جهانی تأثیری ندارد

آیت‌الله دکتر سید مصطفی محقق داماد، رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم ضمن حضور در کنفرانس بین‌المللی «ادیان برای صلح» که طی روزهای ۲۶ و ۲۷ شهریور در نیویورک برگزار شد، به ایراد سخنرانی پرداخت. عنوان سخنرانی وی در این نشست جانبی سازمان ملل متحد، «اندر نکوهش خودبرتربینی قدسی» بود.

وی در ابتدا اظهار داشت: در زمان معاصر که در قسمت‌هایی از جهان درگیری‌های دینی فزونی یافته و روزانه انسان‌های زیادی به خاک و خون کشیده می‌شوند و گروه‌های کثیری بی‌خانمان و زنان و کودکانی از سرپناه خویش آواره بیابان‌ها می‌شوند، این اتهام متوجه ادیان است که درگیری و نزاع مقتضای ذات تعلیمات دینی است، زیرا به موجب تعلیمات دینی، انسان‌ها به مؤمن و کافر و جوامع، به خودی و غیرخودی تقسیم می‌شوند و همین امر آغاز جدایی، کشمکش، عداوت و نزاع است.

دکتر محقق داماد در ادامه سخنانش با تأکید بر این نکته که در عصر حاضر وظیفه اصلی عالمان دینی تلاش وسیع برای رفع این اتهام است، اظهار داشت: «تحقق این مقصود و پاک کردن دامان ادیان از این نسبت زشت و کریه، کار آسانی نیست.

رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم افزود: «به نظر این‌جانب برای رسیدن به این مقصود دو مرحله را باید در نظر داشت. نخست باید از بعد نظری منابع دینی را بازخوانی و تفسیری نو از آن ارائه کرد. مؤمن و کافر یعنی چه؟ آیا این کلمات در تمام زمان‌ها و همه شرایط، معنا و مفهوم واحد داشته و دارد یا متفاوت است و برای دست‌یابی به آن‌ها باید به شرایط کاربردی و زمان و مکان آن توجه نمود؟ پس از آن این حقیقت باید برای پیروان ادیان الهی تبیین شود که در جهان معاصر برای دست‌یابی به تعالی، رشد و تکامل اخلاقی که مقصود نهایی تعالیم ادیان و انبیای الهی است، جز هم‌زیستی انسانی و پذیرفتن دیگران و رعایت حقوق و آزادی‌های آن‌ها، از جمله آزادی فکر، عقیده و بیان؛ راه دیگری پیش روی ما وجود ندارد و آن سوی این راه و انحراف از آن؛ عداوت، جنگ، خون‌ریزی، هلاکت و سرانجام انزوای ادیان خواهد بود.»

وی که در نشست جنبی سالیانه سازمان ملل متحد سخنرانی می‌کرد، اظهار داشت: «من به آیه مهمی از قرآن مجید استناد می‌کنم که همه ما مسلمانان آن آیه عظیم را ملاحظه کرده‌ایم. قرآن کریم در این آیه، وحدت خانواده بشری را اعلام نموده و خط مشی زندگی دینی را تعیین کرده است. در سوره حجرات آیه ۱۳ آمده است «اى مردم! ما شما را از مردى و زنى آفریدیم و شما را گروه‏‌ها و قبیله‏‌ها کردیم تا یکدیگر را بازشناسید. بی‌گمان گرامى‌ ترین شما نزد خداوند، پرهیزگارترین شما است. به راستى که خداوند دانایى آگاه است». در این آیه سه نکته مهم وجود دارد. نکته نخست این که مخاطب این آیه عموم انسان‌ها هستند، نه فقط جامعه مؤمنین یا مسلمین. نکته دوم آیه این که همه انسان‌ها را عضو یک خانواده واحد بشری خوانده و پدر و مادر همه آنان را یک مرد و زن برشمرده است. نکته سوم این که بر شناسایی حقوق اعضای خانواده واحد بشری که هدف خلقت انسان‌ها است، تأکید دارد».

به گفته دکتر محقق داماد، «این آیه شریفه باارزش‌ترین افراد بشر نزد خداوند را باتقواترین آن‌ها دانسته است. البته ناگفته پیدا است که تقوا در این آیه شریفه، تقوای درون‌دینی نیست. مراد از تقوا در این آیه، رعایت اصل مطرح شده در صدر آیه یعنی احترام به اعضای خانواده بشری و شناسایی حقوق دیگران و نادیده گرفتن خودبرتربینی قومی، نژادی و حتی فکری است.

این استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی افزود: «تمایز ایمان و کفر نزد خداوند محاسبه می‌شود و در حقوق شهروندی و این جهانی تأثیری ندارد. هیچ گروهی نباید خود را فرزند خدا و یا با ختم نبوت خود را نماینده خاص خدا بداند و به دیگران با دیده حقارت بنگرد و آن‌ها را به اطاعت از خویش وادارد. قرآن مجید به صراحت عناوینی از قبیل فرزندان خدا، دوستان خدا و اولیای خدا را برای خویش دانستن و از این رهگذر، خود را برتر از دیگران دیدن را نفی نموده و مخالف توحید دانسته است.»

وی که در حضور رهبران دیگر ادیان مختلف جهان سخن می‌گفت، با استناد به آیه ۱۸ سوره مائده گفت: «یهود و نصاری خود را فرزندان و دوستان خدا و از این رهگذر، معاف از هرگونه بازخواست می‌دانند. این اشتباهی بزرگ است. آن‌ها نیز بشر و همانند سایرین هستند. عفو و عذاب به دست خداوند است. آسمان و زمین در اختیار او است و هیچ‌کس در این امر امتیازی ندارد. در آیه ۶ سوره جمعه نیز تأکید شده است که بگو اى یهودیان! اگر مى‌پندارید از میان مردم، تنها شما دوستان خداوندید؛ اگر راست مى‌ گویید باید متمایل به مردن باشید.»

به گفته دکتر محقق داماد «مقتضای توحید سلب هرگونه پرستش است و پرستشِ وابستگی‌های خود و خودی، از زشت‌ترین چهره‌های شرک محسوب می‌شوذ. خودبرتربینی قدسی، توالی فاسد و آثار شومی دارد. یکی از این آثار که زندگی را بر آن فرد و دیگران سخت و تلخ می‌سازد، این است که چنین شخصی همواره احساس وظیفه الهی می‌کند که دیگران را ارشاد کند و افکار فرآورده خود را که حق مطلق می‌داند؛ بر دیگران تحمیل نماید و در صورت مقاومت، با آن‌ها بستیزد و از این رهگذر به خیال آن که آن‌ها را به بهشت برین واصل کند، زندگی آن‌ها را به جهنمی سوزان تبدیل سازد.»

این همایش بین‌المللی با حضور اندیشمندان و متفکرانی از کشورهای مختلف جهان در نیویورک برگزار شد. سخنران افتتاحیه این نشست، بانکی مون دبیرکل سازمان ملل بود. هدف برگزاری این کنفرانس، تأیید هماهنگی و هم‌سازی بین ارزش‌های زیربنایی اهداف توسعه پایدار (SDGs) و ارزش‌های ادیان بزرگ جهان بود. برگزاری این کنفرانس یک هفته قبل از تصویب نهایی اهداف توسعه پایدار (SDGs) توسط رهبران جهان صورت گرفت. نمایندگان بزرگ ادیان جهان، پس از بررسی این برنامه از منظر اخلاقی و دینی در کنار دیپلمات‌ها و کارشناسان توسعه، طی یک اعلامیه عمومی حمایت خود را از اهداف توسعه پایدار (SDGs) اعلام کردند.

سازمان ملل متحد هر سال نشست‌هایی جانبی در موضوعات مختلف برگزار می‌کند. مدیریت و برگزاری این نشست‌ها بر عهده مؤسسات غیردولتی مستقل است. مؤسسه بین‌المللی ادیان برای صلح در سال جاری یک نشست دو روزه جانبی برگزار کرد که آیت‌الله دکتر محقق داماد به عنوان تنها عالم شیعی به این نشست دعوت شد.

منبع: آکادمی مطالعات ایرانی لندن