گذار فلسفه دینی به معیار بین الادیانی اندیشه پیشرفت

دکتر آکوچکیان در ابتدای سخنان خود در بیان تفصیلیِ مسئله گذار فلسفه دینی به معیار بین‌الادیانی اندیشه پیشرفت و مدیریت قدرت گفت: دین در نگره بین‌الادیانی انبیایی،‌ با لحاظ دین مُنزل و نفس‌الامری واقعی، به روش لحاظ تعریف حداکثری و جمع کردن حداکثری نظریه‌های تفسیر دین بر مدار اصل «انتظار از دین: تفسیر و تدبیر تغییر در راستای جاذبیت رو به امر متعالی» دارای پنج سطح معنی‌شناختی است. 1. منظومه الهیاتی و مقدس نسبت خودخواسته همه‌جانبه بینشی، احساسی، عملکردی و مناسباتی بین انسان و خداوند 2. در همه عرصه‌های هستی و حیات فردی،‌ اجتماعی و تمدنی در پاسخ به نیازها و فرانیازها و انگیزه‌ها در حس نیک‌بختی و مدیریت موفقیت 3. قابل سازمان‌یابی در قالب گزاره‌های معین هست‌شناخت و بایدشناخت از گزاره‌های حقیقی تا گزاره‌های اعتباری در نهادهای تفسیری و مدیریتی قدرت 4. با آثار و کارکردهای آن نسبت خودخواسته بالقوه فردی، اجتماعی و تمدنی و چه بسا حاکمینی 5. با زبان بیان و آشکارگی زیباشناخت این تجربه زیستی.

وی درباره ضوابط و اصول گفت‌وگوی بین‌الادیانی گفت: گفت‌وگو و اقدام مشترک بین‌الادیانی بایستی همه انواع استعلاء به معنی حرکت به سمت مبدأ هستی، و همه اصناف دین‌ورزی را فراگیر باشد. این فرآیند از آگاهی به امر متعالی و اساساً تا پارادایم‌های معطوف به امر متعالی در هر وجهی از آن تا سرسپردگی تام و از سر نیاز به امر متعالی به صورت عینی و همه‌جانبه به عنوان غایت است.

دکتر آکوچکیان در ادامه گفت: نظر برگزیده ما بر آن است که میان روحیه دینی و نهضت‌های اجتماعی در شرایط دوران معاصر تأثیر و تأثر متقابل و در نهایت ساختار جدید جامعه غربی را ساخته‌اند، ولی روحیه ج دید دینی، زمینه‌ساز اصلی نبوده است. این نظریه بر خلاف وبر در وجه فاعلی، نظام مدیریت توسعه‌ای نهادها و نظرات سیاسی در دوره رنسانس و نیز دوره معاصر را به همراه ملاحظه استقرار نهادهای اقتصادی از قبیل بورس‌بازی‌های تاجران و اقتصاددانان مد نظر دارد.

آکوچکیان سخنان خود را این‌گونه به پایان رساند: برای پردازش مدل مرجع اسلامی آینده‌نگاری راهبردی و مضمون‌بخشی و صورت‌سازی و مفهوم‌سازی و عملیاتی‌سازی دین‌شناخت الگوی مدیریت پیشرفت، در فضای مقتضیاتی و شرایط پایدار جامعه هدف (مانند شرایط جامعه ایرانی) می‌بایست به یک گذار بزرگ به آینده‌پژوهی دین‌شناخت و جریان‌بخشی آن در نظریه و مدل اسلامی ـ ایرانی آینده‌نگری راهبردی توجه داشت و الزامات و نیازمندی‌های تحقق سریع‌تر این گذار را فراهم ساخت.

در ادامه نشست دکتر تقی آزاد ارمکی طی سخنانی به تحلیل و نقد این نظریه پرداخت و گفت:‌ کانون طراحی مدل آقای دکتر وضعیت معاصر ما به عنوان جمهوری اسلامی حاکم بر ایران است. ما در سیاست و فرهنگ و علم به نوعی به این مسئله بی‌اعتنا شده‌ایم و به پدیده جمهوری اسلامی و تناسبش با نظام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور کم پرداخته‌ایم. آقای دکتر به این مسئله و قابلیت حرکت از مجموعه معارف موجود انسانی مانند فلسفه، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی و ... در بحث سیاست‌گذاری توجه داده‌اند که جای تقدیر دارد.

دکتر آزاد ارمکی در ادامه گفت: نکته دیگر مسئله تغییر است. این‌گونه نیست که ما مدل برای مدل طراحی کنیم. مسئله اساسی افزون بر پدیده جمهوری اسلامی، پدیده پیشرفت و تغییر است که در این نظریه به آن اشاره شده ولی منظور تغییر در اندیشه دینی است. ورود به این بحث می‌تواند مورد نقد قرار گیرد. هم‌چنین نظریه ایشان مملو از مفهوم است. البته مفهوم‌سازی از قابلیت‌های آقای آکوچکیان است و اصولاً برای ارائه نظریه باید مفهوم‌سازی کرد. آقای دکتر سوار بر مفاهیم است و مفاهیم تولید می‌کنند. این از محاسن کار است.

وی ادامه داد: از دیگر سو این مفاهیم خلق شده و متکثر در چنین بحثی می‌تواند برای آدمی در بعضی مواقع گرفتاری ایجاد کند. دکتر شریعتی بیش از این که معرفت بسازد، مفهوم ساخته است. شهید مطهری به عکس، مفهوم کم‌تری تولید کرده و بیشتر در نظام معنایی کار کرده است. این‌جا تکثر مفاهیم یا تنوع مفاهیم همدیگر را اذیت می‌کنند. به کار بردن مفاهیمی مثل توسعه، تغییر، تعالی، تحول و پیشرفت می‌تواند نظام مفهومی و سازمانی را که می‌سازیم، فرو بریزد.

ناقد نشست هم‌چنین گفت: نکته دیگر این که مسئله شما یعنی جمهوری اسلامی واقعاً دغدغه هوشمندانه‌ای است و من آن را می‌پسندم. این نقطه شروع خوبی است ولی باید تعریف شود و روی آن بایستیم و مختصاتش را بگوییم. اگر مختصاتش را بگوییم، آن‌گاه می‌توانیم یک تئوری جامع ارائه دهیم. یعنی باید مختصات،‌ ویژگی‌ها و افت و خیزها و محاسن و معایت آن را مفهوم‌پردازی کنیم. نکته دیگر این که در ارائه مدل نباید دچار ایده‌آل‌گرایی شویم، چرا که مدل ما یک مدل ایده‌آلیستی خارج از دسترس، غیر قابل اسناد، ارجاع و اجرا خواهد شد.

دکتر آزاد ارمکی در پایان گفت: در طرح مسئله سه جریان بزرگ تمدنی غرب، اسلام و شیعی را مطرح کرده‌اند. در حالی که در غرب تمدن‌های مختلفی مانند اروپا، آمریکا، هند و چین هست. چرا این‌ها را که با هم تفاوت بسیار دارند ادغام کرده‌اید اما تمدن اسلامی و شیعی را ادغام نکرده‌اید؟ باید به این تفکیک‌ها و ادغام‌ها توجه کرد. در آخر این که در بحث گفتمان‌سازی در ساحت زبانی و حوزه هنری، به این نکته اشاره کرده‌اید که غرب واقعاً با هنر به جایی رسیده و توانسته فضای گفتمانی‌اش را با هنرهایی مثل سینما شکل دهد ولی به لحاظ تاریخی در ایران تنها گفتمان زبان ادبی و تاریخی را داریم که توانسته هویت ایرانی ـ اسلامی ما را برجسته کند؛ از این قبیل می‌توان به حافظ سعدی اشاره کرد اما در همین حال هم از افرادی مانند فارابی بدون جنبه علم موسیقی‌اش بهره گرفته‌ایم.

در پایان این نشست، سؤالاتی از سوی استادان و دانشجویان حاضر مطرح شد که از سوی ارائه دهنده و ناقد پاسخ داده شد.

این نشست روز پنجشنبه ششم اسفندماه 1394 در سالن امام موسی صدر دانشگاه برگزار شد.