مسئله همسانی دلایل اثبات و انکار خدا

به گزارش مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی، دوازدهمین کرسی آزاداندیشی پژوهشکده ادیان و مذاهب با عنوان «مسئله همسانی دلایل اثبات و انکار خدا» پنج‌شنبه 9 اردیبهشت ماه 95 ساعت 11:30 با ارائه دکتر نعیمه پورمحمدی و نقد دکتر علی شهبازی در سالن کنفرانس امام موسی صدر برگزار می‌شود.

چکیده:

هیتس برهان وجودی برای انکار خدا ارائه می کند تا در برابر برهان وجودی آنسلم و دکارت بایستد. برهان‌های وجودی همسان دیگری برای انکار خدا عرضه شده‌اند: «تیغِ اوکام» و هیچنز، «قوری چایِ آسمانی»ِ راسل، «هیولای اسپاگتی پرنده» هندرسون، «اسب نامرئی صورتی» و «هیولا در گاراژ». در برهان جهان شناختی نیز، آکوییناس و هیوم براهینی را با شیوه همسانی، برای به ترتیب اثبات و انکار خدا عرضه کرده اند. همچنین در برهان نظم، دوکینز به روش مهندسی معکوس شواهدی علیه نظم در این عالم می یابد و خدا را انکار کند. در برهان اخلاقی نیز به موارد معارضی بر می خوریم که با  استفاده از مسیر یکسان اخلاقی به اثبات و انکار خدا کشیده شده اند: در طرف اثبات کانت و در طرف انکار ریچلز،‌ نیچه و راسل.  همینطور در برهانهای عملگرایانه و اراده گرایانه، با برهانهای همسان برای اثبات و انکار خدا روبرو هستیم. پاسکال و ویلیام جیمز بر سر اثبات خدا شرط می بندند و فروید و پامر بر سر انکار خدا.

در روبرویی با مسئله همسانی براهین اثبات و انکار خدا، اولین و ساده ترین گزینه این بوده است که الاهیدانان از دلایل اثبات خدا دست بشویند چه اینکه دلایلی که به کار ابطال مدعای خود می آیند بی فایده می نمایند. اما این راه به معنای ناامیدی از سنت طولانی عقل گرایی و برهان آوری برای اثبات وجود خداست و نتیجه عملی آن راه دادن به گزینه های  نامبناگرایی است.

یکی از طرحهای نویدبخش برای نجات جان رنجور براهین اثبات خدا، طرح «تعریف اصلاح‌شده برهان» است. این طرح که در جریان معرفت شناسی اصلاح شده به دست آمده است، با جابجایی «تعریف حداکثری برهان» با «تعریف شخص‌محور و تنوع محور برهان»،‌ جایی برای بازگشت به سنت برهان آوری برای اثبات وجود خدا باز می کند. بر اساس این طرح، شخص خداباور می تواند به طور معقولی از روایتهای محکمتر این براهین دفاع کند به شرط آنکه چشم انداز و مبانی فلسفی شخصی اش از مبانی و فرضهای این برهانها فاصله نداشته باشد. به بیان دیگر، اگر شخص خداباور آنسلمی ـ دکارتی یا آکوییناسی، ویتگنشتاینی یا پاسکالی و یا جیمزی بیاندیشد، آشکارا می تواند برهانهای خداشناسانه را بپذیرد. اما در صورتی که در سنت فکری هیومی، کانتی، کلیفوردی و فرویدی باشد، انتظار معقول و به جایی است که با براهین خداشناسی اقناع نشود و این اختلاف نظر آسیبی به اعتبار براهین خداشناسانه نزد خداباوران نمی‌زند.