انصاف، نقش و تاثیر آن در سیستم قضایی ایران و مصر

به گزارش مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی در این جلسه که چهارشنبه 24 در سالن کنفرانس شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور دکتر سید علی ربانی و خانم دکتر طوبی شاکری گلپایگانی به عنوان استاد راهنما، دکتر حسنعلی علی اکبریان به عنوان استاد مشاور و دکتر حسین سلیمانی، دکتر محمدعلی اخویان و  دکتر محمد نوذری در جایگاه استاد داور برگزار شد دانشجو طاهره سادات نعیمی از پایان نامه اش دفاع کرد.

در چکیده این پایان نامه آمده است:

انصاف، به معنای توجه تام به تمام مسئله و ترجیح باطنی مبتنی بر خِرد، وجدان وعرف، طریقی برای رسیدن به درون مایه عدالت است که به اقتضای مورد در شرایط ویژه ای فرصت عمل می یابد. تحقیق حاضر با توصیف و تحلیل دو سیستم قضایی کشور ایران و مصر با رویکردی تطبیقی در پاسخ به این پرسش مهم است که انصاف چه نقش و تاثیری در عرصه قانونگذاری، تفسیر و اجرای آن در این دو سیستم قضایی می تواند داشته باشد؟و با بهره گیری بیش از سیصد منبع علمی با تبیین مفاهیم محوری (انصاف، عدالت، سیستم قضایی و....) و مبانی فقهی و حقوقی انصاف (ماهیت شناسی قاعده فقهی حقوقی، تبیین شاخص ها و...) و جایگاه و تاثیر انصاف در وضع، تفسیر، تنفیذ و اجرای قوانین تحلیل شده است. در فرایند وضع قانون، وجود پیش فرضهایی از قبیل(آگاهی تام قانونگذار نسبت به افراد، شرایط جامعه و قواعد زبانی، درنظر گرفتن عرفها، عادات مکانی، بایسته های مذهبی و شرایط اقتصادی، پایبندی به قواعد ریشه دار اخلاقی و ....)برای ورود انصاف در هر دو سیستم قضایی ضرورتی انکار ناپذیر است. انصاف در وضع قوانین این دو کشور در عرصه هایی چون: رسوخ وجدان فقهی در استنباط احکام، ورود ضرورت ها در عملکرد وضع، ورود عنوان مصلحت در سیستم قانونگذاری، توجه به مذاق شریعت در فقه یا روح قانون در حقوق و...) مشهود است. مهمترین تاثیرات قوانین وضع شده در این دو سیستم در حیطه قوانین مدنی برگرفته از فقه اسلام در برخی قوانین تجاری و جزائی متجلی می گردد. در تفسیر قوانین این دو کشور، با توجه به این که تفسیر در موارد اجمال، ابهام و سکوت قانون به کار می رود، در تفاسیر قانونی و قضایی به عنوان یک نوع محور و مبنا در جهت تعالی کاربردی قوانین به کار رود. به طوری که در تفاسیر همگرا و نتیجه گرا به برآیندی منصفانه ختم می­شود. پیش فرضهایی از قبیل(تسلط به علم فقه برای تفسیر مواد حقوقی، پایبندی عملی مفسر به اخلاقیات، رعایت قواعد مشترک و اصول منطقی تفسیر و...) برای تفسیر وجود دارد و مهمترین کاربست انصاف در تفسیر احوال شخصیه، قوانین نکاح و امور مالی است. با این وجود در قوانین جزائی از تفاسیر محدود استفاده شده و با ملاحظه شرایط، ابعاد و حالات مسئله، جانب انصاف در آن مشهود است. در گستره اجرائیات، پیش فرضهای منصفانه­ای چون: استناد قاضی به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر در شرایط خاص و ....به کار می رود. مهمترین موارد کاربرد انصاف در اجرای قوانین سیستم قضایی ایران و مصر عبارت است از: تخفیف در مجازات های تعذیری، تشدید مجازات ها، اجرای تأمینات افزون بر مجازات، انجام تعزیرات افزون بر حدود، قابلیت قضاءزدایی با اراده قانونگذار، کیفرزدایی با تخفیف در حدود، تعزیرات، قصاص و دیات، تخفیف یا عفو کامل مجازات برخی محکومین، تاخیر، تخفیف یا تعدیل مجازات برخی محکومین به سبب شرایط جسمی و... . در تمامی مراحل، تقنین، تفسیر و اجرای قوانین برای کاربست انصاف به حداقل توافق اخلاقی و گزاره های ثابت و واحد وجدانی نیاز است. زیرا در غیر این صورت هرکس به بهانه اجرای انصاف و اقناع وجدان درونی با اعمال سلیقه شخصی در گستره ای مستقلانه قضاوت خواهد کرد.

کلمات کلیدی:  انصاف، عدالت، سیستم قضایی