تحلیل و مقایسه مبانی نظری هرمنوتیکی علامه طباطبایی و نصر حامد ابوزید در دانش تفسیرقرآن

به گزارش مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی در این جلسه که پنجشنبه 6 آبان در سالن اجلاس شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور دکتر محمدمهدی علیمردی به‌عنوان استاد راهنما، دکتر مصطفی جعفرطیاری و دکتر محمدحسن محمدی مظفر، استاد مشاور و دکتر محمد اسعدی، دکتر حمیدرضا شریعتمداری و دکتر الله کرم کرمی پور در جایگاه استاد داور برگزار شد دانشجو صغری خیرجوئی از پایان‌نامه‌اش دفاع کرد.

در چکیده این پایان‌نامه آمده است:

رویکردهای نوین در مواجهه با متن، سبب تحولات بزرگی در فهم و تفسیر همه متون مقدس گردیده است. این رویکردها، اسلام را هم که دینی متن محور است در برگرفته و باعث پیدایش دیدگاه‌های نو در شناخت و فهم قرآن شده‌است. یکی از این دیدگاه‌ها پژوهش ادبی قرآن است که با تحولات نظریه و نقد ادبی، نوسان‌های فراوانی پیدا نموده‌است. این نوع از پژوهش، وحی ازنظر مؤمنان، یعنی الهی بودن آن را نادیده می‌گیرد که نتیجه آن دور شدن از شناخت مؤمنانه دین و ادبی شدن فهم آن می‌شود. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی و انتقادی مقایسه‌ای به مسئله ماهیت وحی، فهم و تفسیر قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی صاحب تفسیر ارزشمند المیزان (نماینده یکی از روش‌های فهم سنتی) و نصر حامد ابوزید متفکر نام‌آشنای مسلمان (نماینده روش فهم جدید) می‌پردازد،  تا همانندی‌ها و ناهمانندی‌های موجود میان نظریات این دو متفکر را در این خصوص یافته و علل وصول به این نتایج مختلف را آشکار نماید. چراکه آراء این دو متفکر در تقابل باهم بوده و  مقایسه آنها راهگشای جستجو گران در کشف حقیقت خواهد بود.  یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اصول فکری این دو اندیشمند، در خصوص وحی و مبانی فهم آن، بسیار دور از هم و با یکدیگر متفاوت است. اساس پروژه نصر حامد ابوزید نوسازی اندیشه دینی از طریق تأویل (تفسیر به رأی) است. او تلاش می‌کند برای فهم قرآن، آن را عرفی سازد. بر اساس مبانی هرمنوتیکی ابوزید که از روش پژوهش ادبی ناشی می‌شود، اصل دین و ماهیت وحی به چالش کشیده می‌شود. حال‌آنکه علامه طباطبایی روش فهم قرآن را از توصیه‌های شارع برداشت نموده و فهم معتبر قرآن را درگرو  قدسی شدن انسان می‌داند. ازنظر او معنا همان مراد مؤلف است و امکان داوری میان تفاسیر مختلف وجود دارد، درحالی‌که ابوزید معنا را درنزد مفسر می‌داند و امکان داوری میان تفاسیر مختلف را نمی‌پذیرد.

البته ریشه این اختلاف عمیق را باید در بینش و نحوه نگرش آن دو به انسان و جهان و خلقت آن دو دانست. ازنظر علامه ایمان به هدایت ابدی قرآن، با نگرشی خاص به جهان و خالق آن، امکان‌پذیر است. ایمان چیزی، از جنس عقل نیست و نباید توقع داشت که انسان به‌صرف هدایت عقل، به همه آنچه پیامبران رسیده‌اند، برسد. دیگر اینکه درجات بالای ایمان با شهود ممکن است و شهود فقط با تزکیه و تأمل به همراه راهنمایی انبیاء ممکن است. با عقل محض، نمی‌توان به فهم بسیاری از حقایق قرآن نائل آمد، یعنی چیزی که ابوزید در تلاش است به آن برسد.

کلمات کلیدی: قرآن، فهم، تأویل، تفسیر، هرمنوتیک، مبانی نظری هرمنوتیکی