بررسی زمینه ها و عوامل پیدایش ملل و نحل از منظر آیات قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان علامه طباطبایی

به گزارش مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی در این جلسه که دوشنبه 10 آبان در سالن اجلاس امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سید رضا مؤدب به عنوان استاد راهنما، دکتر علی آقانوری، استاد مشاور و حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر حمیدرضا شریعتمداری در جایگاه استاد داور برگزار شد دانشجو مصطفی شیخی از پایان‌نامه‌اش دفاع کرد.

در چکیده این پایان‌نامه آمده است:

پیدایش و تمایز اندیشه‌های هر یک از ادیان، فرق و مذاهب علاوه بر اسباب خاص، معلول عوامل مشترکی است که در یک فرآیند تدریجی و متأثّر از یکدیگر به وقوع پیوسته‌اند؛ چگونگی پیدایش هر یک از ملل و نحل را می‌توان با آگاهی از بسترها و عوامل تاریخی، فکری، اجتماعی، سیاسی یا قومیتی ویژهٔ آن دین، فرقه و مذهب به دست آورد، در این پژوهش با تأسّی از محققین عرصهٔ ملل و نحل در بیان زمینه‌ها و عوامل مشترک پیدایش ملل و نحل این موارد بررسی شده است: تأثیرپذیری از محیط، ادیان و مذاهب؛ تعصّبات قومی و گرایش‌های حزبی؛ فهم نادرست معارف دین؛ عدم محافظت از نصوص.

ویژگی تحقیق حاضر، جستجوی این زمینه‌ها و عوامل از قرآن کریم، با تأکید بر نظرات علّامه طباطبائی در "المیزان فی تفسیر القرآن" است. قرآن مجید برای حوادث طبیعی، اسبابی قائل است، و قانون عمومی علّیت و معلولیت را پذیرفته است. محیط، ادیان و مذاهب، زمینهٔ ساخت شخصیت، اخلاق و عقیدهٔ انسان است، تأثیرپذیری از محیط، ادیان و مذاهبی که با شخص هم‌عصر و هم مصر هستند در آیات و روایات تأیید شده است. تعصّبات قومی، پیروی از حزب و پیروی کورکورانه از آباء و اجداد، زمینه و ریشهٔ اختلاف و تفرّق در ملل و نحل است، قرآن کریم تعصّبات قومی و گرایش‌های حزبی غیر إلاهی را زمینهٔ انحراف می‌داند. عقل یک راه درک حقایق است و حکم خدا را می‌فهمد، تفاوت نگاه و برداشت از تعالیم کتاب و سنّت سبب پیدایش فرق و مذاهب جدید است، فهم نادرست معارف دین عامل انحراف و پیدایش ملل و نحل می‌شود.

 کتاب‌های آسمانی تحریف شده است ولی قرآن کریم تحریف ناپذیر است، انحراف در اسلام همراه با منع نقل حدیث و عدم محافظت از نصوص بوده است؛ تحریف نصوص، منع تدوین حدیث و اجتهاد در مقابل نصّ عامل انحراف در دین و سبب پیدایش ملل ونحل جدید است، قرآن کریم، برای جلوگیری از اجتهاد در مقابل نصّ، انحراف در دین و پیدایش ملل و نحل امر به رجوع و سؤال از "اهل ذکر" کرده است.

علّامه طباطبایی علاوه بر زمینه‌ها و عوامل پیدایش ملل و نحل که ذکر شد، موارد دیگری را برشمرده است.

کلمات کلیدی: ملل و نحل، فرق، مذاهب، علّامه طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن.