مبانی کلامی اخلاق در اندیشه کلامی سیدمرتضی (ره)

به گزارش روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، در جلسه‌ای که شنبه 16 بهمن 95 در سالن کنفرانس امام موسی صدر دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر هادی صادقی به‌عنوان استاد راهنما، دکتر محمد جاودان و حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر حسین دیبا به عنوان استاد مشاور و حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر شریعتمداری، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی‌ و دکتر محسن جوادی در جایگاه اساتید داور برگزار شد دانشجو وحید پاشایی از پایان‌نامه‌اش دفاع کرد.

در چکیده این پایان‌نامه آمده است:

اخلاق از مبانی نظری مختلفی صورت گرفته است که نقش آن‌ها در تدوین دستورالعمل‌های اخلاقی انکار ناشدنی است. ما در پژوهش حاضر درصدد آنیم که با واکاوی اندیشه‌های کلامی سیدمرتضی علم الهدی (ره) که جزو عقل‌گرایان بنام شیعه و بنیان‌گذاران علم کلام در شیعه به شمار آمده، تأثیر فراوانی در مکاتب کلامی پس از خود نهاده است، مبانی کلامی اخلاق را در نگاه ایشان روشن کنیم. بی‌تردید تبیین این مبانی راه را برای ترسیم مبانی کلان‌تری همچون مبانی هستی‌شناسانه، معرفت‌شناسانه و معناشناسانه اخلاق هموار کرده و به تشکیل یک نظام منسجم اخلاقی کمک می‌کند. این رساله در شش فصل کلیات، مبانی معرفت‌شناختی، مبانی خداشناختی باتکیه برصفات الهی، مبانی خداشناختی باتکیه برافعال الهی، مبانی انسان‌شناختی ومبانی جهان‌شناختی تنظیم شده است. در مبانی معرفت‌شناختی اخلاق با تکیه بر نقش عقل و وحی در معرفت اخلاقی، سید مرتضی به‌عنوان یک مبناگرایِ عام‌گرایِ شهودگرا معرفی‌شده که عقل را مهم‌ترین منبع معرفتی در اخلاق به شمار می‌آورد و از دیگر منابع همچون شهود و وحی برای تفصیل احکام اجمالی عقل کمک می‌گیرد. در فصول سوم و چهارم در کنار امکان اتصاف خداوند به‌عنوان فاعلی اخلاقی و شاخصه‌های اخلاق الهی نظیر شبه وظیفه‌گروانه عمل کردن و جبران آلام بشری، نقش انگیزش افعال و صفات الهی در اخلاق، ایجاد ضمانت اجرایی، استخراج فضیلت‌گرویِ وظیفه‌گروانه به‌عنوان نظریه هنجاری سید مرتضی در الزام اخلاقی، غایت بودن معرفت در اخلاق برگرفته از علم و غنای الهی و محوریت توحید در نظام اخلاقی اشاره شد. علاوه بر اینکه همچنین در مبانی انسان‌شناختی، ماهیت انسان به‌عنوان مخاطب اخلاق، پذیرش دیدگاه امر بین الامرین، استطاعت پیش از فعل، ثمره بودن ثواب و عقاب در نظام اخلاق دینی، معناشناسی خوب و بد ناظر به مدح و ذم و مسئولیت اخلاقی و برخی از منشأهای الزام اخلاقی نیز به دست آمد. در مبانی جهان‌شناختی نیز با توجه به جسم‌انگاری انسان، و ردّ معرفت فطری و عالم ذر در نگرش سید مرتضی، تأثیرات آن‌ها در حوزه مخاطب‌شناسی اخلاق، معرفت‌شناسی اخلاق، هستی‌شناسی و معناداری اخلاق، معناشناسی اخلاق، انگیزش اخلاقی و ضمانت اجرایی در اخلاق موردبررسی قرار گرفت.

کلمات کلیدی: مبانی کلامی، مبانی اخلاق، نظام اخلاقی، سید مرتضی.