بررسی نقادانه رهبانیت در مسیحیت شرقی تا پایان قرن چهارم میلادی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه ادیان و  مذاهب، در جلسه دفاعیه‌ای که یکشنبه 24 بهمن 95 در سالن اجلاس شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور دکتر احمدرضا مفتاح به‌عنوان استاد راهنما، دکتر الیاس عارف زاده، استاد مشاور و دکتر جواد باغبانی، دکتر محمدتقی انصاری پور و دکتر مهراب صادق نیا در جایگاه اساتید داور برگزار شد دانشجو سید مرتضی میرتبار از پایان‌نامه‌اش دفاع کرد.

در چکیده این پایان‌نامه آمده است:

رهبانیت مسیحی به سبب دگردیسی‌های متعدد در تاریخ مسیحیت، تعاریف مختلفی پیدا می‌کند. در صدر مسیحیت، رهبانیت به معنی همدمی و تقلید از مسیح در پاکی، فقر و خودخوار شمردگی بود و حرفی از تجرد، ریاضت‌های سخت و خشن و صومعه و صحرا نبود. اما به‌مرورزمان ریاضت‌های سخت در بیابان نشانه رهبانیت شمرده شد و با شروع قرن چهارم، حضور در صومعه‌ها نیز از شرایط رهبانیت دانسته شد. ریشه‌ها و علت‌های متعددی در جهت شکل‌گیری و گسترش رهبانیت بیان‌شده است. اندیشه‌ها و تفکرات غیرمسیحی همچون تفکرات هلنیسم، مکاتب گنوسی، مانوی، عقاید رمزگونه شرقی و اسنی‌های یهودی به‌عنوان ریشه‌های شکل‌گیری رهبانیت دانسته می‌شود. علل شکل‌گیری رهبانیت را می‌توان در دو قسم علل درون دینی و برون دینی بیان نموده و موردنقد و تحلیل قرارداد. برخی عالمان مسیحی به گفتارها و عملکردهای مسیح و پولس برای اثبات رهبانیت استدلال می‌کنند که غالب موارد یا ارتباطی به نظام رهبانی نداشته یا فقط شباهت در مصداق با برخی آموزه‌های رهبانی دارد. عوامل برون دینی در شکل‌گیری رهبانیت شامل فشارها و ظلم‌های امپراتوران غیرمسیحی و رومی تا پیش از کنستانتین است که باعث روی آوردن به زندگی سخت رهبانی گردید. همچنین فساد کلیسا و درگیری‌های الهیاتی نیز از عوامل برون دینی جدا شدن گروهی در مسیحیت بود که به‌مرورزمان برای خود قوانین یا الهیات مجزایی به نام رهبانیت به وجود آوردند. دو مسئله مهم در رهبانیت مسیحی که باعث گسترش رهبانیت گردیدند صحرا و صومعه بود که از ابداعات بعد از قرون اول و دوم در مسیحیت بوده که به‌مرورزمان در نزد راهبان و عمده مسیحیان تقدس یافتند. ازجمله عوامل گسترش رهبانیت مکاتب رهبانی آنتونی، پاکومیوس و باسیل است. تحولات متعدد این سه مکتب نشان از نوپا بودن رهبانیت و ابداعات نوین در این نظام الهیاتی دارد. بنابراین اگر نظام رهبانی در سنت شرقی، طبق تعریف دوران عیسی مسیح و حواریون عمل نماید و مسائل ابداع‌شده در دوران بعدی همچون تقدس صحرا و صومعه و آموزه‌های نادرستی مثل تجرد، ریاضت‌های سخت، حرمت مطالعه و غیره را حذف کند می‌تواند سنت دیندارانه قابل‌قبول‌تری از رهبانیت ارائه نماید.

کلمات کلیدی: رهبانیت، سنت شرقی، آنتونی، پاکومیوس، باسیل، مصر، صومعه