اختلاف در خداشناسی از مهمترین مسائل در مطالعه آیین هندو است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، دکتر محمدمهدی علیمردی با اشاره به کلیدواژه‌هایی که در مورد خداشناسی در آیین هندو وجود دارد، اظهار داشت: در آیین هندو، واژه‌های برهمن، ایشوار، ایشته‌نوه، بگوان در مورد خداشناسی مطرح می‌شوند. هم‌چنین واژه‌های دیگری مثل برهما، ویشنو، شیوا و شاکتی عمده واژه‌هایی هستند که در مباحث خداشناسی در آیین هندو با آن‌ها برخورد می‌کنیم.

وی با اشاره به مفهوم ایشوره، آن را پایین‌تر از برهمن دانست و گفت: هر چیزی که در مفاهیم خدایی می‌بینیم، تحت عنوان ایشوره قرار می‌گیرد؛ یعنی تجلیات برهمن است. در آیین هندویی خدایان مختلفی وجود دارد و گاهی اوقات در یک گروه هزاران خدا را مشاهده می‌کنیم. یعنی خدا به صورت اسما و جسم و بت و یا به صورت عکس یا به شکل سنگ یا باد است.

دکتر علیمردی نیز در ادامه یادآور شد: از دیدگاه متون هندویی، خدایان پایین‌دستی مخلوق خدای بالادستی هم هستند. یعنی برهما، ویشنو و شیوا مخلوق خدای مطلق هم هستند.

وی با بیان این‌که در آیین هندو نسبت به نظام هستی این نگرش وجود دارد که ما آفرینش، صیانت و انهدام را داریم، ادامه داد: به مرور در وداها و بعد در کتاب اپنی‌شات برای این سه قسمت سه خدا معرفی کردند و از میان این‌ها، آن چیزی که بیشتر برجسته است، در تسلیس اول به نام برهما، ویشنو و شیوا است که برهما خدای خالق، ویشنو خدای حافظ و شیوا خدای منهدم کننده است. 

دکتر علیمردی به نحوه ایجاد خدای مؤنث در آیین هندو اشاره کرد و بیان داشت: در قرن 700 تا 900 میلادی شاخه‌ای بر هندوئیسم به نام تنتریزم به معنای فمنیسم تأثیر گذاشت و این بحث را که خدایان باید دارای همسر باشند، پیش کشیدند و در نتیجه به جای برهما که خدای آفریننده بود، خدای باروری را گذاشتند که مجموعه خدایان مؤنثی است که به نوعی همسر خدایان به شمار می‌آیند ولی با یک اسم شکدی معرفی شدند. لذا الهه شکدی خدای مؤنثی است که همسر خدایان به شمار می‌آید.

وی اشاره کرد که مجموعه خدایان در آیین هندو در سه دسته زیر قرار می‌گیرند: خدایان آسمانی، خدایان برزخی که بین آسمان و زمین هستند و خدایان زمینی. خدایان آسمانی مثل وارونا یا ویشنو و خدایان برزخی مثل ایندرا یعنی خدای باد و خدایان زمینی مثل آگنی یا خدای آتش.

در ادامه برنامه دکتر سید محمد روحانی دیگر عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، تشتت آراء و اختلاف در خداشناسی را از مهم‌ترین نکاتی مطرح کرد که در مطالعه خداشناسی آیین هندو وجود دارد.

وی گفت: در متون هندو به خدایان ریز و درشت نرینه و مادینه و حتی نیمه‌انسانی و نیمه‌حیوانی برمی‌خوردید که وقتی داستان‌ها و اسطوره‌هایش را می‌خوانید، بسیار شبیه خدایان مصر باستان و یونان باستان و روم باستان است که این خدایان با هم می‌جنگند و یا ازدواج می‌کنند.

روحانی ادامه داد: آن‌چه در خارج نمایان است، همین تندیس‌های مقدسی است که هندوها در معابدشان دارند و در ظاهر آن را می‌پرستند و در نگاه نخست اگر یک فرد ظاهر یک  هندو را نگاه کند، می‌گوید هندوها افراد بت‌پرستی هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با یادآوری این‌که خداشناسی هندو مانند خداشناسی اسلام نیست که از ابتدا تا انتهایش معلوم باشد، بیان داشت: خداشناسی هندو یک طیفی از رنگ‌ها و شکل‌های مختلف است که اقتضای فرهنگ هند این‌گونه است.

وی به تأکید فرقه‌های آیین هندو بر یگانه‌پرستی و توحید اشاره کرد و اظهار داشت: لایه عمیق‌تری در خداشناسی هندو وجود دارد که هم در متون مقدس است و هم در باور عوام و هم در باور فرقه‌ها و آن تأکید عجیبی که فرقه‌های آیین هندو بر یگانه‌پرستی و توحید دارند. بنابراین سؤال این است که ما باید اسطوره‌ها را باور کنیم و یا ادعای توحیدی بودن را. علتش این است که آیین هندو بر خلاف ادیان ابراهیمی طیف گسترده‌ای دارد و از طرفی در آموزه‌هایش این‌طور نیست که فقط و فقط خداشناسی ما این است و مابقی خداشناسی‌ها را به صورت مطلق رد می‌کنیم.

روحانی ابراز داشت: بسیاری از پژوهشگران و هندشناسان مسلمان که در این زمینه مطالعه کرده‌اند، اذعان دارند که آیین هندو  هرچقدر در ظاهر یک آیین بسیار شرک‌آلود و ابتدایی به نظر می‌آید اما در بن‌آموزه‌هایی نزدیک به آموزه‌های ادیان توحیدی و الهی دارد.

وی در مقایسه تثلیث در مسیحیت و آیین هندو گفت: در آیین هندو تأکید زیادی می‌شود که خدایان ما تجلیات اسما و صفات هستند. بنابراین در متون، آموزه‌ها، باورها  و اعتقادات عوام و خواص این مسئله مشترک است که هیچ هندویی نمی‌گوید برهما، ویشنو و شیوا یک شخصیتی برای خودش دارد، این‌ها سه موجود هستند.

گفتنی است این برنامه روز جمعه پانزدهم اردیبهشت‌ماه 1396 ساعت 17 از رادیو گفت‌وگو پخش شد.