فرمانیان: تفکر تکفیری خشونت مدنظر خود را بر اساس ظاهر برخی آیات و احادیث توجیه کرده است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، حجت‌الاسلام فرمانیان در بخش اول گفتگوی خود با سایت اساس نیوز درزمینهٔ موضوعاتی مثل سوابق ارتباطی خود با علمای اهل سنت، مشترکات سیاسی و فرهنگی مذاهب اسلامی و راهکارهای جدید تقابل غرب با اسلام توضیحاتی ارائه داد.

اکنون بخش دوم این مصاحبه به نقل از اساس نیوز در ادامه می آید:

اساس نیوز: برخی از صاحب‌نظران اعتقاد دارند که ما در برابر ظهور پدیده داعش غافلگیر شده‌ایم. درحالی‌که برخی از افراد اصل غافلگیری را رد کرده و اعتقاد دارند که بر اساس شواهد موجود ظهور این پدیده قابل پیش‌بینی بود. سؤال ما در این زمینه این است که این گروه چگونه توانست در بین جوانان اهل سنت هوادارانی برای خود به دست آورد؟ تحلیل جنابعالی به‌عنوان فردی که وقت خود را صرف بررسی مسائل فرق و مذاهب اسلامی کرده‌اید در این زمینه چیست؟

دکتر فرمانیان: به اعتقاد من در ظهور و گسترش گروه‌های تکفیری سه عامل نقش داشتند. دو دسته این عوامل در درون جهان اسلام و دسته سوم در بیرون از جامعه اسلامی قرار دارد.

جوان مسلمان ما وقتی‌که به پیرامون خود نگاه می‌کند مشاهده می‌نماید که در بسیاری از مناطق دنیای اسلام فرهنگ غرب به‌عنوان فرهنگ مسلط مطرح‌شده و آموزه‌های اسلامی در حال کم‌رنگ شدن هستند. در این شرایط این جوان به قول خودش می‌گوید که باید کاری کرد.

عامل دوم دخیل در این زمینه فقر و فلاکت فرهنگی و اقتصادی است که دنیای اسلام را فراگرفته است. دنیای اسلام در شرایط کنونی روزبه‌روز ضعیف‌تر شده و در نقطه مقابل دنیای غرب در حال تقویت شدن است. در کنار این شرایط حکام مستبد و سکولاری حضور دارند که جز حفظ قدرتشان به چیز دیگری فکر نمی‌کنند. در این شرایط جوان مسلمان ما باید چکار کند؟ لاجرم دست به اعمال خشونت‌آمیز می‌زند.

یک عده هم هستند که از این شرایط سوءاستفاده کرده و این خشونت‌طلبی را در جامعه اهل سنت تئوریزه کرده‌اند. این افراد به جوانان چنین القاء می‌کنند که تنها راه رسیدن به حکومت اسلامی این است که دست به اسلحه ببرند. این عده برای توجیه فقهی اعمال خشونت‌بار خود تمامی حاکمان کشورهای اسلامی را هم کافر اعلام می‌کنند. زمانی هم که یکی کافر اعلام شد جنگ با وی واجب می‌گردد.

بنده در این زمینه اعتقاددارم که زمانی که عده‌ای تفکر خشونت و تکفیر را بر اساس ظاهر آیات و احادیث تئوریزه می‌کنند، این تفکر به یک برداشت مقبول و مشروع تبدیل می‌گردد. گروه‌های تکفیری برای توجیه اعمال غیرانسانی خود به جمله‌ای از ابن تیمیه استناد می‌کنند که تأکید می‌کند که دین با تکیه‌بر کتاب آسمانی و شمشیر دوام پیدا می‌کند. وقتی‌که انسان به این ظواهر اعتماد کند به مسیرهای ناصواب سوق پیدا می‌کند.

زمانی که جمیع این شرایط در کنار هم جمع شد عامل خارجی که همان استعمارگران غربی هستند ورود می‌کنند. این عامل یا به شکل مستقیم گروه‌های تندرو را موردحمایت خود قرار می‌دهد، یا اینکه به کشورهایی که بازوی غرب در جهان اسلام هستند گفته می‌شود از آن‌ها حمایت کنند. کشورهای استعماری با تمام امکانات از گروه‌های افراطی حمایت می‌کنند و به آن‌ها اسلحه می‌رسانند و آتش جنگ و چنددستگی را در دنیای اسلام روشن می‌کنند.

به اعتقاد من تنها راه مقابله با این‌گونه فعالیت‌ها این است که علمای بزرگوار اهل سنت به جوانان خود اثبات نمایند که اعتقاد و رویه سلف آن چیزی نیست که از طرف این گروه‌ها تبلیغ می‌گردد. علمای اهل سنت این مسائل را به‌صورت جدی تبیین کنند. جوان اهل سنت باید بداند که صحابه و تابعین درزمینهٔ‌هایی مثل خون، مال و آبروی مسلمان احتیاط زیادی داشتند و رویه آن‌ها خشونت و کشتار نبوده است. تلاش، مجاهدت و البته مطالعه مستمر علما در این زمینه و آگاهی بخشی به جوانان اهل سنت یک پادزهر مناسب برای مقابله با این‌گونه آسیب‌ها خواهد بود.

اساس نیوز: در ماه‌های اخیر اخبار موثقی درزمینهٔ حمایت آمریکا از اعضای داعش در افغانستان منتشرشده است. خیلی از صاحب‌نظران از بدو پیدایش فتنه داعش این گروه را دست‌پرورده آمریکا و اسرائیل می‌دانستند. از نگاه جنابعالی آمریکا از پرورش و گسترش گروه‌هایی مثل داعش به دنبال چه اهدافی است؟

دکتر فرمانیان: آمریکا در منطقه ما دنبال چند هدف اساسی است. هدف اول حفظ امنیت اسرائیل، دوم تأمین امنیت نفت، سوم تأمین نفت ارزان و چهارم حفظ وابستگی حاکمان منطقه به غرب است.

آمریکا برای رسیدن به این اهداف به یک مترسک نیاز دارد. اسم این مترسک امروز داعش است. هرگاه این مترسک به دلایل مختلف بخواهد سقوط کند، آمریکا از آن حمایت کرده و دوباره آن را محکم می‌کند. هر زمان هم تشخیص دهد که این مترسک برخلاف منافع ملی آن کشور است مترسک را ساقط می‌کند.

در حال حاضر جهان اسلام در حال آگاهی یافتن از تحولات پیرامونی است. افکار عمومی دنیای اسلام به توانایی‌های خود پی برده و درصدد حرکت در مسیر استقلال و عزت خود است. اما امریکا با این فضا مخالف است. آمریکا پادشاه و رئیس‌جمهور مستقل نمی‌خواهد. آمریکا دوست ندارد توجهات افکار عمومی مردم منطقه به سمت اسرائیل جلب گردد.

تنها راه آمریکا برای رسیدن به اهداف فوق این است که دنیای اسلام درگیر یک موجود چموش بنام داعش گردد. هرقدر هم که به این موجود چموش گفته می‌شود که اقداماتش در مسیر اهداف و منافع کفار است قبول نمی‌کند. آمریکا در کشورهای اسلامی درگیر به هر دو طرف جنگ اسلحه فروخته و با درآمد کسب‌شده کارخانه‌ها اسلحه‌سازی خود را تقویت می‌کند. نکته جالب این است که خود امریکا به‌عنوان ناجی در این مهلکه واردشده و به بلاد اسلامی قشون‌کشی می‌کند.

ایالات‌متحده با تقویت گروه‌هایی مثل داعش و القاعده جهان اسلام را به سمت جنگ و نابودی سوق داده و از منافع این جنگ به شکل بهینه بهره‌برداری می‌کند. در همین چارچوب آمریکا هر جا که حس کند داعش در حال تضعیف شدن است، تلاش می‌کند آن را حفظ کرده و از نابودی آن جلوگیری نماید. البته باید به این مسئله هم توجه داشت که اگر مترسک داعش درنهایت بیافتد، باید منتظر ظهور یک مترسک جدید و با نامی دیگر باشیم.

اساس نیوز: یکی از اعتقادات دلسوزان امت اسلامی ضرورت دشمن‌شناسی صحیح در دنیای اسلام است. به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر برخی از جریانات در حال دشمن سازی‌های جدید برای مسلمانان هستند. از دیدگاه جنابعالی حلقه مفقوده دنیای اسلام درزمینهٔ دشمن‌شناسی درست چیست؟

دکتر فرمانیان: احساس من این است که مهم‌ترین علت بروز برخی از مشکلات کنونی در جامعه اسلامی، عدم تعامل صحیح و درست علما و بزرگان دنیای اسلام است. شما ملاحظه کنید در دنیای اسلام، حاکمان اسلامی برای حل مشکلاتشان تا چه اندازه با کشورهای غربی تعامل دارند و چه اندازه با سایر کشورهای اسلامی مراوده می‌کنند؟

متأسفانه خیلی از جلسات و نشست‌های برگزارشده بین علمای شیعه و سنی در سال‌های گذشته یک نشست صرفاً تعارفی بوده است. باید از این فضا عبور کنیم. ما باید وارد مذاکرات چالشی گردیم. یعنی در عین حفظ احترام یکدیگر، ضمن طرح انتقادات موجود، به دنبال راهکار عبور از این فضا باشیم.

سیاسیون جهان اسلام هم نشست‌های سازنده کمتری با یکدیگر برگزار می‌کنند. اشکال برخی از سیاسیون مسلمان این است که به‌محض وقوع یک رویداد هر دو طرف در رسانه‌ها علیه یکدیگر موضع‌گیری می‌کنند. این رویه غلط است. سیاسیون باید بجای جنگ رسانه‌ای به سمت گفتگو و مذاکرات رودررو با یکدیگر حرکت نمایند. متأسفانه برخی از رهبران مسلمان باب گفتگوی دیپلماتیک را می‌بندند و با رسانه‌ها گفتگو می‌کنند. این مشکل بزرگ دنیای اسلام است.

علمای ما هم متأسفانه در همین فضا هستند و بجای گفتگوهای سازنده با یکدیگر به سمت تقابل نظری باهم حرکت می‌نمایند. نتیجه این فضا ایجاد سرخوردگی در بین جوانان مسلمان است.

از طرف دیگر در برخی از کشورهای اسلامی به علت مناسبات نزدیک حاکمان با غرب کمترین انتقادات از آن‌ها انجام می‌گیرد. اما در نقطه مقابل نسبت به مذهب مقابل مباحث تندی مطرح می‌شود. در این شرایط جوان ما چطور می‌تواند دشمن‌شناسی صحیح داشته باشد. جریان رسانه‌ای قابل‌توجهی هم در کشورهای مذکور درزمینهٔ دشمن سازی جدید انجام می‌گردد. ذهنیت عوام هم تحت تأثیر این فضاسازی‌ها قرارگرفته و آن‌ها هم بجای تمرکز بر دشمنی‌های آمریکا و غرب علیه دنیای اسلام، به سمت و سویی متفاوت نگاه می‌کنند. این جابجایی دشمن است.

اساس نیوز: اسلام هراسی یکی از راهبردهای اساسی غرب در قبال دنیای اسلام است. از دیدگاه جنابعالی علمای مسلمان به‌ویژه علمای اهل سنت ایران در جهت مقابله با این سناریو باید چگونه عمل کنند؟

دکتر فرمانیان: بخش قابل‌توجهی از علمای مسلمان متأسفانه در قبال خیلی از رویدادهای ناگوار جاری در دنیای اسلام سکوت پیشه کرده‌اند. به نظر من علما باید با روش‌های مختلف مردم را نسبت به ابعاد این مسئله آگاه نمایند. اولین روش قابل‌استفاده در این زمینه استفاده از تریبون‌هایی است که در اختیار علما قرار دارد. خطبه‌های نماز جمعه و محافل سخنرانی‌های دینی ازجمله این تریبون‌هاست که باید با استفاده از آن ابعاد دشمنی‌های غرب با دنیای اسلام تشریح گردد.

روش دوم استفاده بهینه از فضای مجازی برای روشنگری است. استفاده از این زمینه‌ها محتاج هزینه خاصی نیست. تنها عنصر لازم برای ورود در این عرصه همت علماست. غرب از این امکانات علیه دنیای اسلام استفاده می‌کند. ما هم باید از این ابزارها در جهت تقویت پایه‌های اسلام استفاده کنیم.

راهکار سوم نگارش مقالات، کتب و جزوات کوتاه آموزشی است. این کار بسیار ساده است و در خیلی از موارد علما می‌توانند پیام‌های مدنظر خود را حتی در قالب یک صفحه به مخاطبان خود انتقال دهند.

ارتباط مؤثرتر علما با جوانان و هم‌نشینی با آن‌ها هم در این عرصه از ضروریات کار است. تجربه شخصی من ثابت کرده است که باید با جوانان به اقتضای سن و روحیات خاص آن‌ها برخورد کرد. ارتباط مؤثرتر علما با مدارس و پاسخگویی به شبهات دانش آموزان هم می‌تواند حلقه‌های ارتباطی آن‌ها با جامعه را مستحکم‌تر نماید. امروزه ابزار و شیوه‌های ارتباط‌گیری علما با جامعه بسیار راحت‌تر از گذشته شده است و علمای مسلمان در مذاهب مختلف باید به سمت استفاده از شیوه‌های نوین ارتباط‌گیری حرکت نمایند.

اساس نیوز: برخی از علمای ما از کمبود منابع موثق و قابل‌اعتماد درزمینهٔ مقابله فکری و فقهی با جریانات تکفیری گلایه دارند. در این زمینه تلاش خاص علمی انجام‌شده است؟

دکتر فرمانیان: در این زمینه ما در نظر داریم در آینده نزدیک سایتی را راه‌اندازی کنیم که تمام محتوای علمی ارائه‌شده از طرف علمای اهل سنت در موضوع تکفیر را در آنجا تجمیع نماییم. در کنار آن‌ها دیدگاه علمای شیعه هم ارائه خواهد شد. تمامی مقالات کنگره بین‌المللی مقابله با جریانات تکفیری را هم در یک سایت منتشر خواهیم کرد.

بسیاری از این مطالب متعلق به علما و صاحب‌نظران اهل سنت است. در این سایت پاسخ به شبهات را هم در برنامه داریم. اخبار و تحولات مرتبط با بحث تکفیری‌ها را هم در این سایت منتشر می‌کنیم.

این مجموعه یک سایت مرجع درزمینهٔ مقابله با تفکرات تکفیری خواهد شد. ما آمادگی حمایت از آثار علمای اهل سنت در بحث تکفیر را هم داریم. ما کمک می‌کنیم که این آثار در یک انتشارات اهل سنت منتشر شود.

تلاش می‌کنیم یک نهضت ضد تکفیری را در ایران اسلامی راه‌اندازی کنیم. ما در این زمینه دست همه علما و دانشگاهیان اهل سنت را به گرمی می‌فشاریم و آماده کمک به عزیزان فعال در این زمینه هستیم. مجموعه دستگاه‌های فرهنگی کشور زمینه لازم برای کمک به این‌گونه فعالیت‌ها را دارند. ان شاالله که همه این فعالیت‌ها باعث برچیده شدن آفت تندروی و خشونت از دنیای اسلام گردد.