اقامه ادله کلامی بر پایه نگاه مجموعی به آیات قرآن کریم با سخنرانی دکتر جاودان

به گزارش روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، پیش نشست‌ همایش قرآن و علوم انسانی با سخنرانی دکتر محمد جاودان روز پنجشنبه 4 آبان 96 در سالن شهیدبهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد.

در این نشست دکتر محمد جاودان معاون پژوهشی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در موضوع اقامه ادله کلامی بر پایه نگاه مجموعی به آیات قرآن کریم به سخنرانی پرداخت.

دکتر جاودان ابتدا از وجود دو رویکرد عمده تقطیعی و مجموعی در تفسیر گفت و افزود: در رویکرد تقطیعی یا تفکیکی بخشی از آیه را برداشته و تفسیری از آن ارائه می‌کنند اما رویکرد مجموعی در برابر آن قرار دارد و معتقد است یک آیه را باید به‌صورت کامل و با توجه به‌تمامی شواهد و لواحقش موردبررسی قرار داد.

آقای جاودان در ادامه از انواع رویکرد مجموعی نیز سخن گفت و افزود: خود تفسیر و نگاه مجموعی هم البته انواعی دارد؛ برخی آن را به‌منزله لزوم نگاه به‌کل آیه، برخی دیگر به‌کل سوره و برخی نیز از ضرورت نگاه به کلیت قرآن در هنگام تفسیر هر آیه سخن می‌گویند و در این بحث اختلاف‌نظر بسیار است.

جاودان از تفاوت نگاه مجموعی منظور نظر خود با این نگاه‌ها گفت و در توضیح بیشتر آن اظهار داشت: می‌توان از نگاه مجموعی به قرآن ادله‌های کلامی و توحیدی و ... استخراج کرد و ارائه داد و حتی خود روش این استخراج ادله را نیز از قرآن گرفت.

معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب سپس به‌پیش‌فرض‌های فرضیه خود پرداخت و ابراز داشت: جایگاه قرآن به‌عنوان مهم‌ترین منبع اندیشه کلامی اسلام، "تبیان کل شیء" بودن قرآن در هر موضوع، محکم و متشابه بودن و ذووجوه بودن قرآن ازجمله پیش‌فرض‌های این فرضیه است.

عضو هیئت‌علمی شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب همچنین به نگاه فراسیاقی به آیات قرآن اشاره کرد و گفت: هرچند برای فهم آیات قرآن به عواملی مانندشان نزول و آیات متقدم و متأخر آن توجه می‌شود و تفسیر آن ارائه می‌شود اما این منافی این نیست که بگوییم آیات قرآن مفهوم فراسیاقی هم دارند.

وی با طرح مثالی برای این موضوع گفت: مثلاً وقتی حضرت موسی از خداوند می‌خواهد که برادرش هارون را برای وزارت وی بیاورد، ازجمله مفاهیم فراسیاقی این آیه می‌توان برای وزارت حضرت علی نسبت به پیامبراقامه ادله کلامی کرد.

جاودان افزود: البته این به این معنا نیست که برای هر آیه‌ای یک معنای فراسیاقی قائل شویم و باید مجموع آیات را در نظر گرفت.

جاودان در ادامه درباره روش نگاه مجموعی گفت: وقتی برای یافتن ادله کلامی به آیات مراجعه می‌کنیم گاه می‌بینیم که آیه نص صریح است، اینجا خیلی لازم نیست نگاه مجموعی داشته باشیم چون آیه صراحت دارد. اما گاهی این صراحت وجود ندارد و لذا باید دنبال آیات مشابه بگردیم.

دکتر جاودان درباره روش‌های نگاه مجموعی نیز گفت: برای یافتن آیات موردنیاز در نگاه مجموعی باید دنبال لفظ یا مضمونی بود که تکرار شده، چون نگاه قرآن عمدتاً کلی است و مسائل را به‌صورت کلی بیان می‌کند و کمتر به جزئیات می‌پردازد. یا جزئیات یک موضوع را در چند جا پرداخته است.

سخنران این نشست همچنین به تفاوت نگاه مجموعی به آیات قرآن به‌منظور استفاده در ارائه ادله کلامی با نگاه مجموعی موجود در تفسیر موضوعی پرداخت و افزود: در تفسیر موضوعی یا موضوع را از قرآن گرفته و مجموع آیات مرتبط را کنار هم گذاشته تفسیر می‌کنند و یا موضوعی را از خارج از قرآن مثلاً جامعه گرفته و به قرآن عرضه کرده و مجموع آیات مشابه مرتبط با آن موضوع را تجمیع و تفسیر می‌کنند. اما در بحث ما موضوع از کلام گرفته می‌شود و هر یک از آیات مشابه یافت شده نیز در حکم مقدمه استدلال هستند.

دکتر جاودان در پایان تأکید کرد که روش‌شناسی در نگاه مجموعی باید توسعه بیشتری بیابد و در این راه کمک گرفتن از احادیثی که به آیات استدلال کرده‌اند می‌تواند مؤثر باشد.

در ادامه این نشست دکترمحمدی مظفر عضو هیئت‌علمی پژوهشکده ادیان و مذاهب نیز که به‌عنوان ناقد حضور داشت نگاه مجموعی موردنظر دکتر جاودان را ذیل تفسیر موضوعی دانست و از لزوم دقت در هنگام بررسی آیات مشابه به لحاظ لفظی یا مفهومی گفت و افزود: صرف تکرار لفظ یا مفهوم نمی‌تواند برای مفسر کافی باشد.

دکتر محمدی مظفر افزود: مثلاً در آثار تفسیری بزرگان مثل المیزان علامه می‌بینیم که برای فهم آیات راجع به خلقت به آیات راجع به معاد استناد شده، درحالی‌که در ظاهر این دو موضوع یعنی خلقت و معاد ناظر بر شروع و پایان دنیا هستند و باهم ارتباط کمی دارند.