چرا مسلمانان هند بنیادگرا نیستند؟

اگرچه تنها ۱۴٫۴ درصد از کل جمعیت هند را مسلمانان تشکیل می‌دهند، اما این کشور با جمعیتی حدود ۱۷۶ میلیون مسلمان، دومین کشور جهان است که بیشترین تعداد مسلمان را در خود جای داده است. بر اساس گزارش۲۰۱۳ مرکز پژوهشی PEW، این تعداد کمی بیش از ۱۱ درصد کل مسلمانان جهان است.

به رغم پرجمعیت بودن جامعه مسلمانان هند، در رسانه‌های غربی علاقه‌مند به موضوع اسلام، به ندرت خبری درباره مسلمانان هند شنیده و دیده می‌شود. شاید این وضعیت به این دلیل باشد که رسانه‌های غربی عمدتاً بعد از یازده سپتامبر تمام توجه خود را به ظرفیت افراط گری ادیان معطوف کرده‌اند و از این جهت مسلمانان هند همواره موضعی غیررادیکال داشته‌اند.

روزنامه اکونومیست در سرمقاله خود چندین عامل را در غیررادیکال بودن مسلمانان هند برمی‌شمارد. در هم آمیختگی مذهبی ریشه‌های عمیقی در هند دارد. اسلام در آسیای جنوبی تاریخی هزار ساله دارد. در هند آموزه‌های صوفیانه  و رابطه نزدیک مسلمانان صوفی با هندوهای غیرمسلمان و ادغام آن‌ها در یکدیگر باعث شکل‌گیری اشتراکات فرهنگی بسیاری شده است. تاج‌محل که از معروف‌ترین بناهای تاریخی مذهبی هند است، به دست سلطان مسلمان مغول، شاه جهان، برای بزرگداشت و تکریم همسر محبوبش که در جوانی از دنیا رفت، ساخته شده است. شاه جهان نیز خود پدری مسلمان و مادری هندو داشت. پدرش چنگیزخان و مادرش تاج بی‌بی بلقیس ماکانی، شاهدخت راجاپوت بود.

در سال ۲۰۰۹ سرمقاله‌نویس روزنامه نیویورک تایمز، توماس فریدمن، به این گرایش فزاینده در میان مسلمانان هندوستان پرداخت که آن‌ها در جامعه خود مانع از تدفین و خاک‌سپاری بمب‌گذاران انتحاری می‌شوند. به همین دلیل است که مسلمانان هند، که بعد از اندونزی بزرگ‌ترین جمعیت مسلمان جهان را تشکیل می‌دهند و یکی از عمیق‌ترین سنت‌های دموکراتیک جهان هستند، از طریق مخالفت با عملیات انتحاری، بزرگ‌ترین خدمت را به اسلام می‌کنند. این مقاله‌نویس می‌گوید، رادیکالیسم  دینی در یک شب از بین نمی‌رود اما می‌توان به ریشه کن کردن آن در طول زمان امیدوار بود.

این که مسلمانان هند در برابر افراط‌گری مقاومت می‌کنند، بی شک بخشی به این مربوط است که آن‌ها در یک جامعه پلورالیستی و دموکراتیک زندگی می‌کنند و مرعوب سخنان افراط‌گرایان نمی‌شوند. به همین دلیل تا کنون شنیده نشده است که مسلمانان هند به القاعده پیوسته باشند.

اما کسانی هم معتقدند مسلمان هند خود قربانی تندروهای هندو هستند و این مضمون مکرر پلورالیستی بودن جامعه هند مضمونی شکننده و ضعیف است. آمرش سینا استاد فیلم‌شناسی و رسانه در دانشگاه نیویورک تظاهراتی را که در اعتراض به نمایش فیلم برنده جایزه اسکار، زاغه‌نشین میلیونر برگزار شد، در واقع جنبش و حرکت اعتراضی تندروان هندو می‌داند. وی می‌گوید به نظر من این اقدامات پیشگیرانه‌ای است که هندوها برای منحرف کردن اذهان عمومی انجام می‌دهند تا خاطره خشونت جمعی را که فاشیست‌های هندو در سال ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳ علیه مسلمانان اعمال کردند، به حاشیه برانند. هندوها در آن سال صدها مسلمان را در بمبئی قتل عام کردند. وی می‌گوید صحنه آغازین این فیلم مردی داس به دست است که به قهرمان مسلمان فیلم حمله می‌کند و به او آسیب می‌زند.

به گزارش اکونومیست بعد از انتخاب منموهان سینگ، به سمت نخست‌وزیری وضعیت زیست مسلمانان هندی نسبت به گذشته بدتر شده است. آن‌ها در مقایسه با گروه‌های دینی دیگر هند به امکانات رفاهی، شغلی و فرهنگی  کم‌تری دسترسی دارند و روز به روز به لحاظ اقتصادی و اجتماعی به سطوح پایین‌تر اجتماعی نزول می‌کنند. حضور مسلمانان روز به روز در ارگان‌های دولتی، مدارس، دانشگاه‌ها و بانک‌ها کمرنگ‌تر می‌شود و آن‌ها از حقوق اجتماعی بیشتری محروم می‌شوند. تعداد مسلمانانی که در ارتش و نیروی پلیس حضور دارند، بسیار کم است.

پانکچرا ماشارا که برای بلومبرگ می‌نویسد، می‌گوید این نگرانی وجود دارد که نخست‌وزیر جدید هند که خود را با هویتی هندو معرفی می‌کند، نسبت به مسلمانان تساهل و تسامح نداشته باشد و به ایدئولوژی ملی تکثرگرایی پای‌بندی چندانی نشان ندهد. اما سوگند او به پای‌بندی به اجرای قانون اساسی سکولار هند که وی آن را «کتاب مقدس» خود می‌نامد، این امیدواری را برمی‌انگیزد که مسلمانان در جامعه هند از حمایت قانون برخوردار باشند.

جامعه مسلمانان هند علی‌رغم تمام تبعیض‌های جامعه، میانه‌رو هستند و با بیرون از مرزهای جامعه خود نیز نعامل سازنده دارند. بر خلاف عناوین خبری که هر از چند گاهی در رسانه‌های غربی درباره خشونت‌گرایی مسلمانان هند دیده می‌شود، باید گفت این جامعه وسیع و رو به رشد گواهی است بر اسلام میانه‌رو که اکثریت مسلمانان غیرافراطی را شامل می‌شود.

* جک فلناگین