عصمت انبیاء از دیدگاه سلفیه و بررسی آثار و لوازم آن با تأکید بر ابن تیمیه و آلوسی

جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو علی اکبر علی‌زاده با عنوان «عصمت انبیاء از دیدگاه سلفیه و بررسی آثار و لوازم آن با تأکید بر ابن تیمیه و آلوسی (ارزیابی و نقد)» روز چهارشنبه سوم مهرماه 1398 در سالن شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد.

در چکیده این رساله آمده است:

مسئله عصمت انبیا، از جمله مسائلی است که مباحث زیادی پیرامون آن در میان فرقه‌های اسلامی مطرح شده است. همه فرق مسلمین در عصمت انبیا پس از بعثت در ابلاغ رسالت اتفاق‌نظر دارند، اما در غیر ابلاغ رسالت پیش و پس از بعثت اختلاف دارند.

سلفیان با همه تشتت آرا ارتکاب گناهان کبیره و صغیره را از انبیا پیش از نبوت و رسالت عقلاً ممتنع نمی‌دانند، اما پس از نبوت آنان را مصون از گناهان کبیره دانسته، در ارتکاب گناهان صغیره اختلاف دارند. همگی قائل به عصمت انبیا در مقام دریافت، حفظ و تبلیغ وحی و رسالت هستند. بیشتر آنان کذب و دروغ را در حال نبوت برای انبیا جایز نمی‌دانند، اما در مورد نسیان وقوعش را از انبیا ممتنع نمی‌دانند.

«ابن‌تیمیه» عالم سلفی با انتقادات شدید به مذاهب مختلف، عصمت مطلق انبیا را قبول ندارد و همانند حشویه و برخی از اهل‌حدیث عصمت را منحصر به دریافت‌، حفظ و ابلاغ وحی و رسالت می‌کند، اما در غیر این مورد به عصمت انبیای پیش و پس از بعثت قائل نیست و فرقی بین نبی اکرم و سایر انبیا نمی‌گذارد.

«آلوسی» از مفسران اهل‌سنت و یکی از مخالفان عصمت مطلق انبیاست. وی از نظر عقلی و نقلی ممتنع نمی‌داند که از نبی پیش از نبوت گناهی مطلقاً (چه عمدی و چه سهوی) صادر شود، بلکه از نظر عقلی ممتنع نمی‌داند که خداوند رسولی بفرستد که بعد از کفرش اسلام بیاورد، اما پس از نبوت قائل به عصمت انبیاست.

در باب آثار و لوازم دیدگاه سلفیه، به‌ویژه ابن‌تیمیه و آلوسی، از آن‌جا که قرآن کریم در نهایت اختصار و ایجاز نازل شده و به کلیات بسنده کرده، اگر به همین اکتفا شود، بسیاری از معارف و تکالیف مبهم و بی‌مدرک می‌ماند‌؛ از این رو باید فهم بسیاری از احکام در پرتو سنت میسر شود؛ بنابراین همه مسلمین بر جایگاه والا و اعتبار سنت اتفاق نظر داشته منکر سنت را منکر ضروری دین اسلام می‌دانند. سنت به معنای گفتار و کردار و تقریر پیامبر مورد اتفاق است، اما به معنای گفتار و کردار و تقریر صحابه در آن اختلاف وجود دارد. منشأ سنت وحیانی بودن آن و معتبر بودن سنت به معنای گفتار و رفتار پیامبران دانسته شد. اما انحراف سلفیان از جایی شروع شد که در تعریف سنت و بدعت راه ابن‌تیمیه را پیمودند و سنت را آثار رسیده از پیامبر و اصحابش دانستند. از این رو به سنت‌ستیزی، تاریخ‌مندی و انکار حجیت و جاودانگی سنت روی آوردند.