تحلیل و نقد دیدگاه ابن تیمیه در باب تصوف

گروه آموزشی و پژوهشی تصوف و عرفان اسلامی دانشکده مذاهب اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب، جلسه دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد برگزار می‌کند.

به گزارش مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب اطلاعات مربوط به برگزاری این جلسه به شرح زیر است:

عنوان: تحلیل و نقد دیدگاه ابن تیمیه در باب تصوف

دانشجو: رضا جلیلی

استاد راهنما: حجت‌الاسلام محمدحسن طبسی

استاد مشاور: حجت‌الاسلام رسول مزرئی

استاد داور: حجت‌الاسلام یوسف غضبانی

زمان: پنج‌شنبه 25 دی ماه 93 ساعت: 12:30

مکان: سالن کنفرانس شهید بهشتی

چکیده:

اگر ابن­ عربی به پدر عرفان اسلامی مشهور است، ابن­ تیمیه نیز به نقد و مجادله بی­امان با وی و صوفیان خانقاهی و طریقتی معروف است. حیات‌ علمى‌ و اجتماعى‌ و سیاسى‌ او سرشار از تقابل­ها و تضادها در برابر مخالفان‌ است‌. وی‌ در ابراز عقاید خود که‌ بعضى‌ از آنها بسیار جسورانه‌ بوده‌، از هیچ‌ کس‌ باکى‌ نداشته‌ است‌. ابن­تیمیه برای مبارزه با تصوف متفلسف ـ به تعبیر وی ـ و صوفیان طریقتی بارها به مناظره و دادگاه و زندان رفته است. او از صوفیه نخستین، یا همان صوفیه اهل حدیث، به اجلال یاد می­کند اما ابن­عربی و پیروان او را بخاطر نظریه وحدت وجود تکفیر می­نماید. در نظر وی، نظریه وحدت وجود همان حلول و اتحاد است، اعتقادی به ولایت عرفانی و ختم ولایت ندارد. فنا و کرامات برخی از صوفیان را از احوال شیطانی می­داند و رد می­کند. البته همه اینها بدلیل ظاهرگرایی و اتکای افراطی وی بر فهم پیشینیان از دین می­باشد. ابن­تیمیه صوفیان طریقتی را بخاطر آداب و رسوم­شان، بدعت­گر و بدعت­گذار می­خواند؛ سماع، خرقه­پوشی، عهد و بیعت، اذکار و أوارد مخصوص صوفیه را به رسمیت نمی­شناسد. تمجیدهای مکرر ابن­تیمیه از بزرگان صوفیه نخستین و تالیف آثاری در موضوعات تصوف عملی و تکفیر نظریه­پردازان تصوف نظری و بدعت­گزار نامیدن مشایخ طریقت­های مشهور تصوف، موجب گردیده تا بعضی از پژوهشگران دیدگاه وی را دارای تناقض و ابهام بدانند. واقع آن است که ابن­تیمیه صوفی­گری را براساس قرائت خاص سلفی­گری قبول دارد؛ تصوف به طور کلی و تفصیلی مورد انکار یا پذیرش ابن­تیمیه نیست بلکه هرآنچه با معیار‌های سلفی­گری وی ناسازگار باشد محکوم به گمراهی و تکفیر است. لذا انتقاد و ایرادهای ابن­تیمیه همدلانه نبوده و از منظری خصمانه و بدون توجه و تسلط کامل بر مبادی و مبانی عرفان نظری و عملی طرح شده­اند. سخنان وی در تکریم ارباب معرفت در دوران اولیه شکل­گیری تصوف نیز از منظر سلفی­گرایی و قرائت حداقلی از تصوف و فروکاستن عرفان عملی به مباحث زاهدانه و اخلاقی است.

کلمات کلیدی:

تصوف، ابن­ تیمیه، ابن­ عربی، وحدت وجود، معرفت‌ شناسی، انسان­ شناسی، کرامت، فناء، مستحسنات، سماع، خرقه‌پوشی، شاه بازی