اثر «صفاخانه اصفهان» بررسی شد

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، دکتر حیدر عیوضی مصحح اثر صفاخانه اصفهان در چهارمین نشست معرفی و بررسی آثار انتشارات ادیان و مذاهب گفت: ماهنامه الاسلام اولین تلاش نظام‌مند حوزه علمیه اصفهان به طور خاص مدرسه صدر در واکنش به دور جدید فعالیت‌های تبشیری در شرق و به طور خاص در ایران و هند است. باید به طور خاص از کتاب ینابیع الاسلام نوشته کشیش کلر کیستال نام ببریم که در سال 1899 در لاهور به زبان فارسی چاپ و به طور گسترده از جمله در ایران توزیع می‌شد. علما به شدت با آن مخالفت می‌کنند و تمام نسخه‌های آن سوزانده می‌شود و چند نسخه از آن باقی مانده است.

وی افزود: این کتاب شش فصل دارد و مدعی است خاستگاه اسلام از یهودیت و مسیحیت و ادیان باستان از جمله ایران است. در میان ردیه‌های متعدد یک فعالیت بسیار نظام‌مند در اصفهان شکل می‌گیرد و شخصی به نام محمدعلی حسنی از طلاب اصفهان که در جریان‌های روز بسیار فعال بوده در محلی به نام صفاخانه گفت‌وگو و مناظره راه می‌اندازد. ماحصل این گفت‌وگوها به صورت مجله الاسلام در خلال سال‌های 1903 تا 1905 به صورت ماهنامه چاپ می‌شود.

وی درباره مشخصات صوری این ماهنامه گفت: از این ماهنامه حدود 38 شماره در اختیار داریم. ماهنامه دو بخش داشته است. بخش اول گفت‌وگوها که متضمن 22 گفت‌وگو است و بخش دوم شامل نامه‌ها، اسناد، اعلامیه‌ها و معرفی کتاب‌ها است. این اسناد سرنخ‌های پژوهشی بسیار خوبی به دست می‌دهد. نسخه‌هایی از آن به صورت ناقص در کتابخانه‌های قم و تهران نگه‌داری می‌شود ولی نسخه کتابخانه دانشگاه تهران یک نسخه کامل است.

عیوضی افزود: رویکرد غالب در الاسلام، گفت‌وگو است نه مناظره و جدل. لذا تقریباً تمام گفت‌وگوها بدون نتیجه‌گیری تمام می‌شود. الاسلام یک گفت‌وگوی علمی در موضوعات مطرح شده است. دو طرف سعی می‌کنند یکدیگر را بفهمند و خودشان را خوب تبیین کنند. این یک تحول در مطالعات بین‌الادیانی در میراث ادیانی ما است و قبل از آن همیشه یک مسیحی ردیه می‌نوشت و علما جوابیه می‌دادند.

این فارغ‌التحصیل دانشگاه ادیان و مذاهب هم‌چنین گفت: بحث دیگر این که آیا این‌ گفت‌وگوها واقعی بوده یا خیالی است. واقعیت این است که هنوز نتوانسته‌ام شواهدی بر علیه آن پیدا کنم ولی شواهدی بر له آن وجود دارد مبنی بر این که این گفت‌وگوها حضوری و عینی بوده است.

مصحح اثر درباره ویژگی‌های این تصحیح گفت: اسم صفاخانه با خوش‌فکری دکتر ناجی انتخاب شد. ایشان پیشنهاد داد که در عنوان اصلی، نام صفاخانه ذکر شود. اثر دو مقدمه دارد. مقدمه اول خودش یک مقاله مفصل است که آقای دکتر ناجی نگاشته‌اند. در مقدمه دوم که به قلم بنده است، سعی کرده‌ام در چند محور مخاطب را در فضای این گفت‌وگو قرار دهم. دوره‌های تبشیر را بر اساس ردیه‌ها و جوابیه‌ها به سه دوره تقسیم کرده‌ام که صفاخانه مربوط به دوره سوم است. این دوره از صفویه شروع می‌شود و تا دوره قاجار ادامه می‌یابد. کار دیگر این بود که گفت‌وگوها را از اسناد تفکیک کردیم. در آن شرایط گفت‌وگوها درون یکدیگر چاپ می‌شد.

وی درباره مباحث مربوط به محتوا گفت: صفاخانه اصفهان متضمن برخی مباحث جدید نسبت به ردیه‌هایی است که پیش از آن نوشته می‌شد. در این ماهنامه مباحث نو در مطالعات تطبیقی دیده می‌شود. داعی اسلام در برخی مباحث وارد بحث‌های زبان‌شناسی تاریخی می‌شود. این مباحث قبل از این دوره وجود نداشته است.

عیوضی افزود: به طور کلی نقدهایی که بر مسیحیت در این کتاب مطرح شده است، پنج محور دارد: تثلیث، الوهیت عیسی مسیح، انتساب گناه به انبیا، اختلاف اناجیل در نسب‌نامه مسیح. مبشران مسیحی نیز با همان ادبیات شرقی سعی می‌کنند پاسخ دهند و چندان وارد بحث‌های الهیاتی نوین مطرح در اروپای آن زمان نمی‌شوند. در طرف مقابل، اشکال‌هایی که داعیان مسیحی دارند، بیشتر بر روی چهار محور تعدد زوجات پیامبر، ازدواج پیامبر با زینب بنت جهش، عدم پیشگویی کتاب مقدس درباره ظهور اسلام و تحریف در قرآن است.

وی در پایان درباره اسناد موجود در این اثر گفت: این اسناد بسیار فوق‌العاده است و تک تک آن‌ها می‌تواند به بخشی از برهه تاریخی یا شخصیت‌های دخیل در اسناد کمک کند. یکی از اهداف صفاخانه، تربیت طلاب زباندان برای تبلیغ دینی در اروپا و آمریکا بود که اسنادی از آن در این اثر موجود است.

گفتنی است در ادامه این نشست، حاضران سؤالات خود را مطرح کردند و دکتر حیدر عیوضی به سؤالات پاسخ گفت.