مبحث توحید در اوپانیشادها مطرح شده است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، دکتر فرزانه اعظم لطفی در نشست علمی «پژوهشی بر توحید در ادیان ایران و هند (با تکیه بر اوستا و اوپانیشادها)» درباره توحید در متون کهن هندوئیسم گفت: توحید مبحث بسیار پیچیده‌ای است به همین خاطر چه در ایران و چه هند همیشه سؤال بوده که آیا در ادیان هند و ایران باستان مبحث توحید مطرح هست یا نه.

وی در ادامه به بررسی مسئله توحید در حوزه زبان و ادبیات پرداخت و گفت: اوپانیشاد در هندوستان از قبل از میلاد مسیح و قبل از بودا وجود داشته است. در آن زمان برهمنیت (هندوئیسم متحجرانه) متکی بر نظام کاستی در چهار طبقه رایج بود. البته این نظام تا حدودی در حال حاضر هم وجود دارد.

دکتر فرزانه اعظم لطفی هم‌چنین گفت: در دوره برهمنیت بحث چندخدایی مطرح بود. بسیاری از کسانی که در ریگ وداها تحقیق کرده‌اند، مشاهده کرده‌اند که در ریگ وداها کاملاً به مسئله توحید اشاره شده است ولی کاهنان معابد به خاطر سوء‌استفاده از جمعیت میلیونی معتقد به هندوئیسم مانع نشر توحید شده بودند. آن‌چه در اوپانیشادها آمده، خدایی است که رنگ و بو ندارد، جا به جا نمی‌شود، خصوصیات مادی ندارد و مطلق است. تحقیق و بررسی در مورد آن یک مقدار باعث زیر سؤال رفتن سیستم کاستی می‌شد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران هم‌چنین گفت: قرون پانزدهم و شانزدهم، عصر طلایی فرهنگ هندوستان است. اکبر شاه پادشاه هند در این دوره تصمیم به ترجمه اوپانیشادها گرفت. هدف او تقریب بین ادیان مختلف به‌خصوص اسلام و هندوئیسم بود.

دکتر لطفی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: اوپانیشادها یک سفر درونی است. شخص پیرامون خود را نگاه می‌کند و در پی هدف از آفرینش است. در بخشی از اوپانیشاد آمده است که خداوند یکی است و ثانی ندارد. در این که خداوند (ایشوارا) یکی است، هیچ اختلافی نیست. رابطه بین خدا و انسان در عرفان اسلامی رابطه بین بنّا و بنا نیست بلکه رابطه بین انسان و سایه‌اش و آینه و شخص است. همین موارد در اوپانیشاد به وضوح آمده است.

در ادامه این نشست، حاضران سؤالات خود را مطرح و دکتر اعظم لطفی به سؤالات استادان و دانشجویان حاضر در جلسه پاسخ گفت. سپس دکتر محمد شکری فومشی درباره توحید در دین زرتشت به سخنرانی پرداخت و گفت: مباحث مطرح شده توسط خانم لطفی به این شکل شفاف و روشن در حوزه ایران‌شناسی مطرح نیست. شاید مباحث به آن درجه از رشد نرسیده و شاید این مباحث آن‌قدر پیچیده است که پژوهشگران هنوز به نقطه مطمئنی نرسیده‌اند که آیا واقعاً باید دین زرتشت را یک دین توحیدی بدانیم یا یک دین ثنوی. دو قرن روی این مسئله بحث جدی شده است.

وی افزود: برای ورود به این بحث بغرنج در دوره ایران باید زاویه دید و روش کار را کمی تغییر دهیم. هنوز محورها برای شناسایی این مبحث مشخص نیست. باید متدولوژی خود را تغییر دهیم و به جای این‌که حقیقتاً خداشناسی کنیم، اول باید مسئله شر در زرتشت را بررسی کنیم و ببینیم شر از کجا ناشی می‌شود. دیگر آن‌که تعریفی که ممکن است از مثلاً توحید ارائه شود، از سوی هرکس متفاوت باشد. ثنویت هنوز شاید درست تبیین نشده است. اصلاً ثنویت یعنی چه؟

دکتری فومشی هم‌چنین گفت: آیا ثنویت به معنی دوگانه‌پرستی است که مطلقاً نیست. آیا به معنی دوگانه‌باوری و دوگانه‌انگاری است؟ آیا من باور دارم که دو انگاره، دو بن هستند که از ازل بوده‌اند و تا انتهای جهان این دو بن کاملاً مستقل با شکاف عمیق و دور از هم عمل‌کرد خودشان را دارند و در پایان جهان آن نیروی شر نابود نمی‌شود بلکه ناکار می‌شود؟ آیا تعریف نیروی شر همان چیزی است که در مکتب مسخیه در جهان اسلام به آن اشاره شده است؟ یعنی بخشی از نور، مسخ شده و فساد به آن دست داده و بخش فاسد نور تبدیل به نیروی شر شده است؟

گفتنی است دکتر فرزانه اعظم لطفی عضو هیئت علمی گروه زبان اردو دانشگاه تهران است. وی دکتری تخصصی زبان و ادبیات اردو را از دانشگاه جواهر لعل نهرو اخذ کرده و صاحب کتب و مقالات متعدد است.