امام خمینی(ره) و مقام و جایگاه دختران

اشاره

سه‌شنبه سوم تیر 99، روز «دختر» است. هر ساله برای گرامی داشت مقام شامخ حضرت معصومه(س)، اول ذی‌القعده را روز میلاد ایشان دانسته و به همین مناسبت روز دختر نیز نام‌گذاری شده است. یکی از دغدغه‌های همه خانواده‌ها تربیت فرزندان، به‌ویژه دختران است؛ هر تربیتی هم نیازمند الگوست. در این یادداشت، به همین مناسبت به الگوی تربیتی دختران از دیدگاه امام خمینی(ره) اشاره می‌کنم.

فرزند دختر

امروزه جایگاه و الگوهای تربیتی فرزندان، به‌ویژه فرزند دختر دارای ارزش بسیاری‌ست. به‌درستی تا چند دهه پیش در بیشتر نقاط جهان به جنسیت دختر نگاهی پَست و جنسیت‌زده بود؛ اما با توجه به دگرگونی‌های اجتماعی و فرهنگی دهه­های گذشته، این نگاه نیز دست‌خوش دگرگونی شد. در این میان دین مبین اسلام که از یک جامعه بدوی و جاهلی برخاسته بود؛ از همان نخست با پَست شمردن و نادیده انگاشتن جنسیت زن به مبارزه برخاست و نگاهی بس والا و همراه با تکریم به دختران و زنان را زمینه‌سازی کرد. به گونه­ای که از آیه 49 سوره شوری این‌گونه برداشت می­شود که فرزند دختر یک نعمت و هدیه الهی است.

با این‌که در زمان بعثت پیامبر اعظم(ص) فرهنگ و بافت فکری مردم عرب به گونه‌ای بود که دختران را مایه ننگ و بی‌برکتی می‌دانستند، و برای فرار از این ننگ، آنها را زنده‌به‌گور می‌کردند؛ اما قرآن کریم آن کارها را نادرست و جایگاه انسانی را به دور از جنسیت دانسته و به دفاع از مقام و موقعیت دختران برخاست و به آنها شخصیت داد. در اسلام دختران دارای جایگاه و نقش والایی هستند. و از آنان با تعابیر زیبایی چون ریحانه (گل)، قواریر (بلورها) و حسنه (نیکی) یاد شده است. در سیره نظری و عملی پیامبر(ص) و ائمه اطهار(علیهم السلام) این جایگاه به روشنی دیده می­شود. پیامبر اکرم (ص) دست دخترش فاطمه (س) را می‌بوسید و می‌فرمود: «پدرش فدای او باد.» همچنین می­فرمود: «بوی بهشت را از دخترم فاطمه استشمام می­کنم». در موقع سفر آخرین فردی که پیامبر با او خداحافظی می‌کرد، فاطمه بود و بعد از بازگشت نیز اولین نفری که به دیدار او می­رفت فاطمه بود. یا می­توان به علاقه و احترام امام موسی کاظم (ع) و امام رضا (ع) به حضرت فاطمه معصومه (س) اشاره کرد.

در بسیاری از روایات به جایگاه والای دختران در اسلام اشاره شده است. همانگونه که پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «دختران چه خوبند. مهربان و نرمخو، مددکار و آماده به کار، انیس انسان، با برکت و علاقه­مند به پاکیزگی». و در روایت دیگری می­فرماید: «خداوند به دختر مهربان‌تر از پسر است. کسی که باعث خوشحالی دخترش شود خداوند روز قیامت او را خوشحال می­کند». امام صادق(ع) در حدیثی می‌فرماید: «دختران حسنات‌اند و پسران نعمت و حسنات موجب ثواب و اجر و پاداش‌اند ولى نعمت موجب بازخواست مى‏‌شود».

دیدگاه امام خمینی(ره)

در همه جوامع بشری به تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت ویژه‌ای قائلند. ادیان الهی نیز بر این امر تأکید دارند؛ بر همین اساس بزرگان دین و مذهب نیز در نظر و عمل می‌توانند الگوی مناسبی برای این هدف باشند. در این بین امام خمینی(ره) به عنوان تاثیرگذارترین چهره شیعی معاصر که هم دارای وجهه مذهبی است و هم سیاسی، مانند اسلاف طاهرین خویش به تکریم دختران پرداخت که در خاطرات و سیره نظری و عملی ایشان روشن است.

در خاطرات بستگان و نزدیکان امام خمینی(ره) آمده است ایشان بر این باور بود؛ کسی که می‌تواند مورد علاقه قرار بگیرد، دختر است. همچنین به زنان باردار فامیل می­فرمود: دعا کنید بچه‌تان دختر باشد؛ دختر به مراتب بهتر از پسر است و کسی که دختر ندارد یعنی اولاد ندارد. ایشان معتقد بود رعایت حال جوانان به ویژه دخترها را باید کرد و همیشه با دخترها گشاده‌رو و شوخ طبع بود. او در ازدواج دخترهایش هیچ‌گاه نظر خود را تحمیل نکرد و به آنان آزادی انتخاب می‌داد و خود مانند یک مشاور عمل می‌کرد. همچنین دختران خویش را در مسائل گوناگون، همانند: تحصیل (انتخاب رشته) و حضور در جامعه، با توجه به حفظ حریم شرع، آزاد می‌گذاشت؛ به گونه‌ای که در خاطرات آمده است؛ در روزگاری که در محیط سنتی قم تحصیل دختران، به‌ویژه که از خانواده روحانی باشند، چندان رواج نداشت؛ ایشان دختران خود را در تحصیل آزاد می‌گذاشت.

در نحوه رفتار امام خمینی(ره) با دختران‌شان نکته قابل تأمل، وجود خط قرمز احکام شرعی است. به این معنی که ایشان در ابعاد مختلف به فرزندان و به ویژه دختران خود آزادی می‌داد؛ و این آزادی در چارچوب شرع بود. به گونه‌ای که به حفظ حجاب از کودکی تأکید داشت. ایشان دختران خود را در منزل برای هر نوع پوشش آزاد می‌گذاشت؛ اما در بیرون منزل به حفظ حجاب، آن هم با رنگ‌های غیرجذاب تأکید داشت و معتقد بود دختران جوان می‌بایست خود را بیشتر بپوشانند. ایشان آزادی معاشرت و رفت و آمد دختران خود در چارچوب شرع را به رسمیت می­شناخت؛ بااین‌حال نسبت به دخترانی که به سن بلوغ نرسیده بودند، سخت‌گیری نمی‌کرد. حتی زمانی که به بلوغ هم می‌رسیدند، در عمل به وظایف شرعی آنان از اجبار دوری کرده و تلاش می‌کرد به طور غیرمستقیم آنان را با مسئولیت‌های شرعی‌شان آشنا کند و در عین حال در فشار و سختی نیز قرار نگیرند. نکته دیگر می‌توان به انتخاب اسامی دختران‌شان اشاره کرد که ایشان نسبت به زمانه خویش اسامی به‌روز، بامعنی و موزونی را برای دختران خود انتخاب می‌کردند و این‌گونه نبود که در انتخاب اسم سخت‌گیری کنند.