آثار چشتیه غنی‌ترین و مهم‌ترین آثار صوفیه در هندوستان است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی فرمانیان در نشست علمی مجازی «مطالعات شبه‌قاره» درباره طریقت‌های صوفیانه رایج در شبه‌قاره گفت: در سال ۲۰۰۹، جمعیت مسلمانان هند در حدود ۱۶۰ میلیون نفر برآورده شده بود. ۲۴ میلیون نفر از مسلمانان هندوستان طبق گزارش سال ۲۰۰۹ شیعه هستند. اغلب مسلمانان هند، حنفی‌مذهب هستند و تفکر حنفی به‌صورت جدی در شبه‌قاره هند گسترش‌یافته است.

فرمانیان گفت: تخمین زده می‌شود در شبه‌قاره ۱۰ میلیون نفر شافعی‌مذهب نیز حضور دارند که بیشتر به دلیل ارتباطات نزدیک آن‌ها با زیدی‌های یمن شکل‌گرفته است. حدود پنج میلیون نفر اسماعیلی و برخی مذاهب نزدیک به شیعه نیز در شبه‌قاره زندگی می‌کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: ۱۲۰ میلیون نفر از مسلمانان هند طبق آخرین آمار رسمی مسلمانان شبه‌قاره در سال ۲۰۰۹، حنفی‌مذهب هستند. هم‌چنین بخشی از مسلمانان هندی را نیز سلفی‌ها تشکیل می‌دهند که به اهل حدیث مشهور هستند و در اقلیت بوده و جمعیت محدودی دارند.

وی اظهار داشت: ازآن‌جایی‌که مذهب رسمی بیشتر مسلمانان هند، حنفی است، دستگاه کلامی آن‌ها نزدیک به ابومنصور است. در کتاب‌های فقهی و کلامی علمای حنفی، افکار ابن‌تیمیه و سلفی‌ها در حال گسترش است.

معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: طریقت چشتیه، یکی از طریقت‌های مهم هندی است که شعر و سماع دو مورد از مناسک اصلی آن را شامل می‌شود و در آن به‌شدت به امام علی(ع) ابراز ارادت می‌شود. در مناسک چشتیه، همراه با موسیقی‌های ملایم هندی برخی اشعار هندی، فارسی یا غیره خوانده می‌شود. آثار چشتیه هم‌چنان غنی‌ترین و مهم‌ترین آثار صوفیه را در هندوستان شامل شده است. شاه ولی‌الله دهلوی و نظام‌الدین اولیا دو نفر از اساتید اصلی طریقت چشتیه در هند هستند.

وی اضافه کرد: قبر مودودالدین چشتی یکی از مراکز مهم پیروان طریقت چشتی است و در سالگرد مرگ این قطب چشتی، بیش از ۱۰۰ هزار نفر در مراسم انس حضور پیدا می‌کنند.

فرمانیان ابراز داشت: پیروان چشتی معتقدند امام علی(ع) اولین قطب از اقطاب چشتیه است. یکی از موفقیت‌های چشتیه در هند به دلیل متناسب‌سازی و توجه به فرهنگ هندی با مفاهیم اسلامی و صوفیه بوده است. طریقت نقشبندیه نیز یکی از طریقت‌های پررنگ در هند بود که امروز بسیار کم‌رنگ شده و طرفدارانی زیادی ندارد. شاه غلام علی در قرن ۱۳ هجری توانست طریقت نقشبندیه را در هند بار دیگر گسترش دهد و جان تازه‌ای به این طریقت داد اما با حضور انگلیسی و کمپانی هند شرقی، نقشبندیه از هند رخت بربست و به سرزمین‌های دیگر رفت و نقش جدی دیگری در این سرزمین ندارد.

وی بیان داشت: طریقت قادریه که از قرن نهم وارد دهلی شده است، یکی از طریقت‌های مهم در شبه‌قاره است. در قرن ۱۲ و ۱۳ طریقت قادریه گسترش جدی پیدا کرد و امروز نیز یکی از طریقت‌های مهم صوفیه شبه‌قاره محسوب می‌شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب هم‌چنین گفت: طریقت بریلویه که امروز در هند و پاکستان شناخته می‌شود، ادامه طریقت قادریه است که دارای مدارس، سایت‌های خبری، مجلات و روزنامه‌ها، مراکز و مؤسسات زیادی در سرزمین‌های شرقی ایران هستند. بریلوی ها از نظر فقهی حنفی هستند اما از نظر کلامی و رفتاری به‌شدت با وهابی‌ها و سلفی‌ها زاویه ‌دارند و خود را اهل‌سنت واقعی و جماعت اسلام قلمداد می‌کنند. اغلب بریلوی‌ها معتقدند حضرت مهدی(عج) فرزند بلافصل امام حسن عسکری(ع) قطب عالم امکان بوده و هنوز به دنیا نیامده است.

فرمانیان در ادامه به گرایش‌های دینی در سده‌های اخیر شبه‌قاره اشاره کرد و گفت: دیوبندی‌ها یکی از مهم‌ترین گرایش‌های مذهبی اخیر در هندوستان است. شاه ولی‌الله دهلوی؛ به‌عنوان فردی جامع در فقه، کلام و صوفیه، قطب بزرگ و تأثیرگذار این جریان دینی است. تفکر دیوبندی توانسته ابن‌تیمیه و ابن‌عربی را که از نظر بینش در مقابل هم هستند، به‌صورت هم‌زمان قبول کند و در عین‌حال که حنفی مذهب هستند، منتقد اهل حدیث نیز می‌باشند.

فرمانیان اضافه کرد: دیوبندی‌ها با اقدامات انسان‌دوستانه و ایجاد هسته‌های تبلیغ موفق شده‌اند پیروان زیادی را در کشورهای مختلف به دست آورند و خود آن‌ها معتقدند که ۸۵ میلیون مبلغ در ۱۶۰ کشور جهان دارند. نیروهای نظامی سپاه صحابه و طالبان از دل همین دیوبندی‌های پاکستان و افغانستان به وجود آمده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: دیوبندی‌های هند مخالف استقلال پاکستان بودند و چند حزب سیاسی از دل دیوبندی‌های شبه‌قاره به وجود آمده است. اهل حدیث از دیگر طریقت‌های صوفیه هند است که نزدیک به تفکرات سلفی و وهابی‌ها است. قرآنیون طریقت دیگر مسلمانان هند است که آن‌ها مخالف اهل حدیث هستند و ریشه‌های روشن‌فکری داشته و منکر بسیاری از احادیثی هستند که در کتب روایی نقل‌شده است.

گفتنی است نشست مطالعات شبه قاره هند روز جمعه 24 مردادماه 1399 با سخنرانی شخصیت‌های سیاسی، فرهنگی و مبلغان مذهبی به صورت مجازی از سوی مؤسسه فرهنگی میراث مشترک ایرانیان و شبه قاره هند با همکاری مرکز ارتباطات و بین‌الملل حوزه‌های علمیه در قم برگزار شد.

منبع: خبرگزاری ایرنا