ناب‌شدگی دین یا ترس از دیگری؛ پیامد انفرادی کرونا چیست

به گزارش ایکنا، دکتر الله‌کرم کرمی‌پور، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، ۲۰ آبان‌ماه 1399، در نشست «کرونا و ناب‌شدگی سبک دین‌داری» که به صورت مجازی برگزار شد، به ارائه سخنرانی پرداخت که متن سخنان ایشان در ادامه می‌آید:

مقدمه بحث من این است که کرونا پدیده‎ای چند بعدی و سیال است و درک آن نیازمند رویکردهای چندرشته‌ای است؛ بنابراین علاوه بر طرح موضوع در ساحت پزشکی می‎تواند موضوعی روان‌شناختی نیز باشد و از مناظر مختلف می‎توان به آن نگریست. اگر کرونا یک موضوع زیستی و طبیعی است، موضعی انسانی و فرهنگی هم هست؛ چراکه به تعاملات و فضای اجتماعی بستگی دارد و وقتی موضوعی وارد مباحث اجتماعی شود، تبدیل به امری اجتماعی یا روانشناختی می‎شود و می‎توان درباره آن صحبت کرد. باید توجه کرد که جنس صحبت‌های ما سیاست‌گذاری نیست، بلکه هدف این است که چگونه می‎توانیم کرونا را بفهمیم.

تحلیل‌های گوناگون کرونا در سپهر عمومی

کرونا در سپهر عمومی و فضای اجتماعی قرار گرفته و مشمول تحلیل‌های گوناگون می‌شود و فلسفه و الهیات هم می‌تواند راجع به آن صحبت کند. مقدمه دیگر بنده این است که این بیماری به این دلیل که پایان‌نیافته و متغیر است، هرگونه بحث ما را با حالتی حدس و گمانی صورت‌بندی می‎کند و نمی‎توانیم با قطعیت درباره آن صحبت کنیم. به جهت اینکه کرونا وارد فضای اجتماعی ما شد و به نوعی به کاهش اعتماد اجتماعی به قدرت و ثروت انجامید، در واقع بی‌اعتمادی عمومی در وضعیت اجتماعی نیز ایجاد کرده است؛ بنابراین صرفاً موضوعی زیستی نیست. از این منظر بخشی از اعتراض‌ها و وضعیت مرزی به تجزیه و تحلیل‌هایی برمی‌گردد که در جامعه پدید آمده است.

بنابراین این وضعیت انفرادی هم که به دلیل کرونا وجود آمده، ناشی از قرنطینه و وضعیتی فردی و شخصی است، حتی شما را گاهی از اعضای خانواده نیز دور کرده است. با این بی‎اعتماد شدن به دیگری می‎توانیم به موضوع خاص ناب‌شدگی دینداری بپردازیم. البته چنین وضعیتی را در دوران جنگ تحمیلی هم مشاهده کردیم، اما بعد از جنگ، دیگر آن خلوص و ناب‌شدگی همانند قبل وجود نداشت.

طرح ناب‌شدگی مبتنی بر واقعیت‌ها

چند نکته درباره مباحث حجت‌الاسلام صادق‌نیا بیان می‎کنم؛ اول این‌که این ناب‌شدگی را از چه چیزی استخراج کردید؟ باید قاعدتاً مبتنی بر واقعیت‌ها و مصادیق مشاهداتی باشد. باید مشخص شود که چگونه دسته‌بندی کرده و به اینجا رسیده‎اید و این ناب‌شدگی دینداری را مبتنی بر چه واقعیت‎هایی معرفی می‎کنید؛ لذا باید مشخص شود، آیا این یک استنباط یا یک امر مستخرج از مشاهدات مختلف است.

اگر قرار است این ناب‌شدگی دینداری را تعمیم دهیم، باید به قول کانت، جدلی‎الطرفین باشد. از کجا معلوم که کرونا شرایطی را پدید نیاورده که بگوئیم از دین هم کاری ساخته نیست. در ابتدای ظهور کرونا در کلیپ‌های متعددی که در فضای مجازی منتشر می‎شد، دقیقاً کاربران چنین می‎گفتند که نه از علم و نه از دین کاری ساخته نیست و اگر علم غربی نتوانست در برابر این ویروس مقاومت کند، دعاها هم نتوانست در برابر کرونا قد علم کند.

چگالی بالای دینداری در بیمارستان‎ها

اگر در بیمارستان‎ها چگالی دینداری بالاست، اساساً در وضعیت غیرکرونایی هم می‎توانیم چنین چیزی را ببینیم. این چگالی را در قبرستان یا دفن مردگان هم می‎توانیم ببینیم؛ چراکه این اضطراب‌ها و دلشوره‌ها در همه موقعیت‌ها خود را نشان می‎دهد؛ بنابراین باید توجه داشته باشیم که مفهوم ناب‌شدگی معطوف به همان فضایی باشد که شما بررسی می‌کنید؛ چراکه علم نسبت به تحلیل موضوع جهت تعمیم آن، حساسیت خاص خود را دارد. جلساتی از این دست بسیار مبارک است، چراکه طرح بحث می‌شود، اما ممکن است همه را راضی و قانع نکند.

بنده دریافتم که خصوصیت فردی که نتیجه کروناست، پیامدهای زیادی ایجاد کرده و این پیامدها از این منظر که دین ناب‌تر شده یا خشم، ترس و نگرانی ما به دیگری بیشتر شده، قابل بررسی است. واقعیت هم این است که ترس ما از دیگران و فاصله اجتماعی بیشتر شده است. باید روشن شود که این ترس چه پیامدهایی نسبت به امور معنابخش دارد که از آن با عنوان دین نام می‎بریم. اگر خواستیم از چشم‌انداز اجتماعی به این ماجرا نگاه کنیم، باید به آن معانی که دیگران از این انفرادی بودن دارند، بیشتر حساس باشیم.

همچنان این پرونده برای پژوهش باز است، اما همان‌گونه که اشاره شد، یک بحث سیال و مبتنی بر فرضیه است. اینها نکاتی بود که لازم دانستم به آن اشاره کنم، اما این مباحث در فضای علمی و دانشگاهی ادامه داشته باشد.