نوشتن برای زيستن

حجت الاسلام والمسلمین دکتر سيدحسن اسلامی اردكانی در یادداشتی آورده است:

نوشتن برخلاف طبيعت ماست. به همين سبب، غالبا ترجيح مي‌دهيم «بگوييم» تا «بنويسيم.» معمولا آماده حرف زدن و سخن گفتنيم و نيازی به برنامه‌ريزی نداريم. اما براي نوشتن در پی بهانه‌هايی هستيم تا آن را به تاخير اندازيم. با اين همه، چه بخواهيم و چه نخواهيم نوشتن با زندگي ما گره خورده است. در دانشگاه ناگزيريم بنويسيم، در مشاغل خود نيازمند نوشتن هستيم، براي فعاليت‌های فرهنگی و اجتماعی بايد دست به قلم ببريم و سرانجام در حوزه خصوصی خود نيز نيازمند نوشتن هستيم.
با وجود اهميت فزاينده‌ای كه نوشتن در زندگي ما دارد، عملا آموزش خوبی براي آن نديده‌ايم و نمي‌دانيم چگونه بنويسيم و به چه شكلی مخاطبان را جذب نوشته خود كنيم. با اين حال، موفقيت نيازمند تلاش است و كوشش براي يادگيری فنون و تكنيك‌های نگارش درنهايت ارزنده است.
كتاب دانشگاهی راهنمای نگارش مك‌گراهيل* نوشتن را در كانون توجه خود قرار داده و در 22 فصل كوشيده است كه همه ابعاد فنی و هنری اين فن شريف را به دانشجويان آموزش دهد و مهم‌تر آنكه به آنها بباوراند كه نوشتن مهارتی است كه در همه عمر به كارشان مي‌آيد و اختصاص به كلاس‌هاي دانشگاهی و تكليف‌های درسي ندارد.
ويراست چهارم اين كتاب با عنوان فرعی «نوشتن براي كالج، نوشتن برای زندگی» (Writing for College, Writing for Life) كه در سال 2016 منتشر شده است، به شكلی دقيق همه مراحل نوشتن از انواع آن گرفته تا شيوه استدلال قانع‌كننده تا نكته‌های نگارشی و ويرايشی را تعليم مي‌دهد و با آوردن نمونه‌های واقعی از نوشته‌های مختلف دانشجويان را عملا درگير فعاليت نگارشی مي‌كند.
از نظر نويسندگان كتاب، نوشتن صرفا فعاليتی مكانيكی نيست و با كنار هم گذاشتن كلمات خوش‌آهنگ حاصل نمي‌شود و برای نويسندگی تسلط بر واژگان گسترده كفايت نمي‌كند. نويسندگان براي موفقيت در كار خود نيازمند عادات ذهنی خاصی هستند.
در نتيجه، هشت عادت ذهنی يا منش فكری برای نگارش موفقيت‌آميز معرفي و تحليل مي‌شوند كه عبارتند از: (1) كنجكاوی نسبت به پيرامون خويش، (2) گشودگی بر انديشه‌های تازه و متفاوت، (3) درگير شدن با جهان اطراف، (4) خودنگری و تامل درباره خويشتن و كسب فراشناخت، (5) انعطاف‌پذيري نسبت به موقعيت‌هاي مختلف و به كارگيری روش مناسب، (6) خلاقيت و ارايه شيوه‌های تازه و كارآمد، (7) پشتكار در كار خويش و تلاش مجدانه در جهت بهبود نوشتن و (8) مسووليت در قبال نوشته خويش و پيامدهای آن. از اين منظر تمرين نگارش سفري عمرانه است و بايد همواره در جهت ارتقای كار خويش كوشيد.
نوشتن كارآمد نيازمند دانش بلاغی است كه بر اثر آن نويسنده همواره بايد به موقعيتی كه در آن است توجه داشته باشد و بداند براي چه كسی و با چه هدفی مي‌نويسد و چه ابزارهايی مناسب است.
بخشی از اين ابزارها قواعد نگارش هستند. اما اين قواعد، به گفته نويسندگان، مانند آداب ميز غذاخوری است كه رعايت آنها گاه بسيار مهم است و گاه چندان اهميتی ندارد. در خانه خود رعايت آداب غذاخوری مهم نيست، اما هنگامی كه در يك مجلس رسمی غذا می‌خوريم اين آداب اهميت پيدا می‌كند.
در نگارش نيز نويسندگان مسلط مي‌دانند كجا و كدام قراردادها را رعايت كنند و كدام را ناديده بگيرند. غفلت از همين نكته ساده باعث شده است كه در جامعه ما شكسته‌نويسی و شكسته‌گويی در همه جا رواج پيدا كند، غافل از آنكه گاه اين كار به گوينده و نويسنده آسيب سختی وارد می‌كند.
 براي همين توجه به املای درست كلمات و پرهيز خطاهای مبتذلي چون «راجب» بيش از آنكه نوعی حساسيت بي‌دليل باشد، بيانگر ذوق و فهم گويندگان جدی است.
خلاصه كردن اين كتاب 600 صفحه‌اي در اين چند سطر بسيار دشوار است. هفته گذشته وقتم به خواندن آن گذشت و از آن بسيار آموختم. اما همين مقدار گويای نگاه متفاوت نويسندگان به بحث نوشتن است. سخن كوتاه، يادگيري نوشتن برای زيستن، به زحمتش می ارزد.

* The McGraw-Hill guide: writing for college, writing for life, fourth edition, Duane Roen, Gregory R. Glau, Barry M. Maid, 2016: