تحلیل رابطه تصوف و اخوان المسلمین مصر

جلسه دفاع از رساله دکتری با عنوان «تحلیل رابطه تصوف و اخوان المسلمین مصر» برگزار می‌شود.

به گزارش مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی به نقل از معاونت آموزشی و پژوهشی دانشکده مذاهب، آقای حامد آل‌یمین دانشجوی رشته تصوف و عرفان اسلامی وظیفه دفاع از این رساله را به عهده دارد.

دکتر حامد ناجی اصفهانی، ‌استاد راهنما؛ حجت‌الاسلام دکتر مهدی فرمانیان و دکتر علیرضا ابراهیم، استادان مشاور؛ و حجت‌الاسلام محمدحسن زمانی، حجت‌الاسلام دکتر محمد مسجدجامعی و دکتر علی آقانوری استادان داور این رساله هستند.

این جلسه دفاعیه روز دوشنبه 22 تیرماه 1394 رأس ساعت 18 در سالن شهید بهشتی برگزار خواهد شد.

چکیده این رساله به شرح زیر است:

ارتباط تصوف و اخوان المسلمین مصر، از این جهت اهمیت دارد که بحث از رابطه دو نهاد و جریان قدرتمندی است که نه تنها مصر بلکه عالم اسلامی را در دیگر سرزمین‌ها تحت تأثیر قرار داده است. ریشه‌های این رابطه به پیش از تأسیس اخوان المسلمین برمی‌گردد. حسن البنّا، مؤسس اخوان المسلمین، دارای پیشینه صوفیانه بود که باعث جذب صوفیان بسیاری به اخوان شد که عاملی در تقویت بعد تربیتی تصوف در اخوان بود. حسن البنّا متأثر از فرهنگ صوفیان مصری، اخوان المسلمین را بنیان نهاد. اقتباس بنّا از تصوف مصر در برپایی حلقه‌های ذکر جمعی، مراسم میلاد پیامبر(ص)، ساختار تشکیلاتی و نیز پیوندهای مراد و مریدی در اخوان المسلمین است. البته این شروع صوفیانه اخوان دیری نپایید و با ورود اخوان به سیاست و تقابل با حاکمیت که بر خلاف روح حاکم بر تصوف مصری بود، فاصله گرفتن اخوان المسلمین از تصوف آغاز گردید. وارد شدن اخوان به فاز نظامی و تأسیس دستگاه خاص اخوان برای مقابله مسلحانه با دشمنان، عامل دیگری در فاصله گرفتن اخوان از تصوف شد. تا آن‌جا که در دهه پنجاه میلادی بر خلاف دوره تأسیس که اخوان به عنوان طریقه‌ای صوفی شناخته می‌شد، خشونت و ترور خصیصه اصلی اخوان شد. بعد از اختلاف با عبدالناصر، عکس‌العمل طبیعی اخوان در قبال فشارهای وی، گرایش به افراط و خشونت بود که تحت تأثیر آثار سید قطب به وجود آمد. مهاجرت به کشورهای خلیج  فارس به خصوص عربستان نیز روند سلفی شدن اخوان را تسریع کرد. رشد روزافزون تفکر سلفی وهابی در مصر، تحت تأثیر قدرت مالی مروّجان این تفکر و گرایش سلفی نسل جدید اخوان گام دیگری در دور شدن از تصوف و اخوان المسلمین بود.

علی رغم همه عوامل واگرایی میان اخوان المسلمین و تصوف، وجود برخی از رهبران معتدل در اخوان، مانعی بر سر راه افراطی گرایی بود. این امر هم ناشی از باقی ماندن آثاری از فرهنگ صوفیانه که بنّا در اخوان پی‌ریزی کرده بود و هم باعث بقای رنگ و بوی تصوف در اخوان شد. اگرچه امروزه اخوان از جمله جریان‌های سلفی شمرده می‌شود، اما بر خلاف دیگر گروه‌های سلفی، می‌توان به بازگشت اخوان به گذشته صوفیانه‌اش امید داشت.

کلمات کلیدی: اخوان المسلمین، حسن البنّا، تصوف، مصر، سلفیه، سیاست، افراط گرایی.