نشست «ظرفیت‌های عاشورا برای پیشبرد تشیع»

دکتر شریعتمداری در این نشست گفت: اگر فرض بگیریم که نگاه فرادینی به عاشورا نداشته باشیم و فارغ از نگاه فرامذهبی، از منظر شیعی و بدون آنکه به جدال شیعه و سنی بپردازیم، باید بپرسیم چگونه می‌توانیم از سرمایه مناسکی و معرفتی شیعه به سود آن استفاده کنیم؟

شریعتمداری افزود: شکی نیست که همه ما به شیعه تعلق خاطر داریم و می‌خواهیم شیعه از هر نظر پیشرفت کند و افراد بیشتری به آن بگروند، اما ما در بازه‌های گوناگون نیازمند مرور وضعیت خودمان هستیم تا بتوانیم نوعی آسیب‌شناسی انجام دهیم و بدانیم آیا ما در حال گسترش شیعه هستیم یا خبر؟

وی ادامه داد: آیا شیعه امروز در کنار پیشرفت مادی به پیشرفت معنوی هم رسیده است؟ عاشورا باعث گسست شیعه و حاکمیت سنی شد. بیش از عاشورا نوعی پیوستگی وجود داشت و شکاف عینی وجود نداشت. حاکمیتی که به خون امام حسین(ع) آغشته شد، از جریان عثمانی ناشی می‌شد و نمایندگی اهل سنت را نداشت و در واقع نماینده اموی‌ها بود اما به هر حال توده مسلمانان که اکثریت اهل سنت بودند با این قضیه هرچند برایشان نامطلوب بود، تا حدی کنار آمدند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: اهل سنت به‌جد وارد نقد حکومت و حاکمیت نشدند. واقعه عاشورا باعث شد گسست شیعه و سنی بیشتر شود. اولویت تاثیر عاشورا تقویت موضع شیعه و ایجاد انسجام در درون مذهب بود. شیعه دید که آرمانی دارد که امام حسین(ع) قربانی آن می‌شود. شیعه خود را تابع شخصیت امام(ع) می‌داند. از این‌رو باید این راه را طی کند.

وی افزود: عزاداری‌های شیعه باعث تقویت و انسجام موضع شیعیان شده است. گسست بین شیعه و اهل سنت اتفاقی بود که ائمه(ع) نمی‌خواستند روی بدهد و مدام توصیه می‌کردند تا شیعیان با دیگر مردم وارد تعامل شده با ایشان زندگی کنند تا جامعه اسلامی دو تکه نشود.

وی تصریح کرد: امتدادهای نهضت عاشورا، نوعی تفرق در میان خود شیعیان ایجاد کرد که یکی از آنها تفرق به شیعه و زیدی است. زیدیه معتقد بودند ما باید مسیر را با حال و هوای امام حسین(ع) ادامه داده و به نوعی حکومت شیعی تشکیل دهیم که جریانی بود که از بدنه اصلی تشیع که تابع ائمه اطهار(ع) بودند، جدا بود.

شریعتمداری ادامه داد: بدنه اصلی شیعه نمی‌خواست ماجرای امام حسین(ع) در همان قالبی که روی داده بود، فهمیده و ادامه یابد و این موکول به زمان خاص می‌کرد. اما جریان زیدیه به قیام‌ها ادامه داد و به تشکیل حکومت ادریسیان در فاس، مغرب و مراکش و دولت زیدیان یمن و ایران و نیز اسماعیلیان و دولت فاطمیون منجر شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: گذشت تاریخ نشان داد که خط اکثریت شیعه و ائمه(ع) موفق‌تر و کا‌م‌رواتر بوده و جریان معطوف به مبارزه مسلحانه محدودتر شد و عمق خود را از دست داد. امروزه ویژگی‌هایی در قیام امام حسین(ع) و عزاداری‌های ما وجود دارد. این ویژگی‌ها همچنان پرجاذبه هستند. ظلم‌ستیزی، شعار اصلی عاشورا در امتداد آن، فداکاری و اخلاص که در عاشورا وجود داشته و پایبندی به چارچوب ارزش‌های اسلامی در ذیل نقش محوری امام(ع) مورد توجه است.

وی با بیان اینکه ابعاد اخلاقی نهضت عاشورا پر جاذبه مانده است، گفت: این جذابیت‌ها که به آن جاذبه‌های آئینی را هم برای مسلمانان و حتی غیر مسلمانان وجود دارد می‌توان افزود، ذر پیشبرد تشیع مفید است. البته ممکن است برخی از آئین‌های جدید نقد‌هایی داشته باشند، اما در این زمینه نیز بیشتر آئین‌ها مورد تایید و پذیرفته شده هستند.

شریعتمداری ادامه داد: جنبه آئینی در کلیت خود جاذبه‌های زیادی برای رشد تشیع دارد؛ بنابراین هم نهضت عاشورا و هم عزاداری‌های کشش و جاذبه برای پیشبرد تشیع ایجاد می‌کند. البته این نقش معطوف به چند شرط است. اولین نکته این است که در تفسیر نهضت عاشورا و عزاداری‌ها نباید رنگ و بوی فرقه‌ای بدهیم. برای حفظ ارزش‌های عاشورائی باید به گونه‌ای رفتار کنیم که همین‌ها برای ما اصالت دارد و نه چیز دیگری، اگر ‌ظلم‌ستیزی را مطرح می‌کنیم، برای حفظ آن باید نشان دهیم که در همین پرتو عمل می‌کنیم و واقعا اگر ظلمی در هر جای دنیا باشد، به مقابله با آن می‌پردازیم.

اگر رنگ و بوی فرقه‌ای به عزاداری‌ها بدهیم، مطمئن باشیم که به پیشبرد تشیع کمک نکرده‌ایم. با دقت در موارد مشابه در ادیان دیگر و کارهای خیریه و انسانی که انجام می‌شود، متوجه می‌شویم آن‌‌هایی موفق‌اند که موقع کار خیرشان از آئین و دین خود نام نمی‌برند و مایه نمی‌گذارند، اما از آنجا که ایشان به آن دین تعلق دارند، این مسئله باعث ترویج‌شان می‌شود. اگر غرض ما یپشبرد تشیع باشد، باید نشان دهیم که خود آن‌ها اصل هستند و نه منافع فرقه ه ای و خدای‌نکرده مادی.

وی ادامه داد: نکته دوم از الزامات پیشبرد تشیع به واسطه ایام محرم این است که ما مواردی که جنبه خرافی و انحرافی دارند را از اصل ماجرا دور کنیم. ما نمی‌توانیم خرافات را حذف کنیم، اما می‌توانیم نشان دهیم که اصل جریان آلوده به این خرافات نیست. هر چه پیشتر می‌رویم عقلانیت در جامعه بیشتر می‌شود و مسائل عقل‌ستیز می‌تواند وجهه خود را از دست بدهد.

شریعتمداری در پایان گفت: نکته سوم این است که ما باید حد و حدودی برای عزاداری‌های خود تعریف کنیم. بزرگانی مانند مرحوم فلسفی از چنین منشی برخوردار بودند و از افراط در مراسم روضه‌خوانی خودداری می‌کردند، اما امروز منبری را بیشتر می‌پسندند که بیشتر وقت خود را به روضه اختصاص دهد و همه جزئیات ماجرا را بیان کند. باید توجه داشت که افراط در هر چیزی ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد.

منبع: باشگاه اندیشه