کاستی‌های جامعه در مهارت زیست اجتماعی

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مهراب صادق‌نیا،عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، درباره پیامدهای اجتماعی کرونا و فاصله‌گذاری اجتماعی، گفت: ویژگی بیماری‌های مسری یا اصطلاحاً فراگیر این است که خیلی زود از یک امر شخصی به امری اجتماعی تبدیل می‌شوند و دیگر اشخاص به تنهایی درگیر نیستند.

وی توضیح داد: اساساً ممکن است درگیری اشخاص در ذات خود مهم نباشد، مثل هر بیماری دیگری که افراد مبتلا و درمان می‌شوند. کرونا هم مثل هر بیماری‌ دیگر آمده است، برخی مبتلا و درمان می‌شوند، بعضی هم گرفتار می‌شوند و ممکن است تلفاتی داشته باشد، اما نکته مهم این است که کرونا خیلی زود به یک امر اجتماعی تبدیل شده است.

کرونا یک مسئله اجتماعی است

صادق‌نیا افزود: کرونا از لحاظ اقتصادی مشکلات فراوانی برای جامعه بوجود آورده که بیکاری نمونه‌ای از این چالش‌ها است. برخی از دانش‌آموزان از آموزش محروم شدند و ترم‌های دانشگاهی متوقف شد. اینها همه نشان می‌دهد که کرونا یک مسئله اجتماعی است.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: اگر در جامعه‌ای مهارت مداخله در یک امر اجتماعی پایین باشد، آن پدیده یا مسئله می‌تواند به یک مشکل فوق‌العاده بزرگ تبدیل شود. برای مثال وقتی یک شهر یا یک منطقه قرنطینه شود اگر شهروندان آن جامعه مهارت مواجهه با این مسئله را به عنوان یک امر اجتماعی نداشته باشند و این بیماری را بیماری خود ندانند به مسافرت می‌روند و باعث تشدید اوضاع می‌شوند. یا مثلاً اگر شهروندان یک جامعه‌ متوجه نباشند که سلامتی دیگران به معنای سلامتی خود فرد است ممکن است که گمان کنند که من جان خود را نجات می‌دهم و این موضوع چه ربطی به دیگری دارد.

مهارت زیست اجتماعی در روزهای کرونایی

وی گفت: در بعد اقتصادی ممکن است یک نفر مغازه خود را به کسی اجاره داده باشد و مغازه به دلیل اینکه دوران قرنطینه در حال سپری است باید تعطیل شود. مغازه اجاره‌بها می‌خواهد، اگر صاحب مغازه فکر کند که کرونا مشکل مستأجر است و ربطی به او ندارد مسئله بیماری حادتر شود. به هر حال وقتی یک مسئله از یک امر فردی به یک امر اجتماعی تبدیل می‌شود، در چنین شرایطی مهارت زیست اجتماعی برای مواجهه با آن مسئله لازم است.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به هوش اجتماعی بالای ایرانیان در بحران‌ها گفت: ایرانی‌ها از دیرباز از هوش اجتماعی بالایی برخوردار بوده‌اند و می‌توانند شرایط و بحران‌های اجتماعی زیادی را پشت سر بگذارند. در دوران معاصر جنگ یا اختلافات زیادی بوده است که ایرانی‌ها توانستند آنها را پشت سر بگذارند. با این حال نهاد تصمیم‌گیری یا نهاد سیاسی باید به این هوش اجتماعی اعتماد کند، آن را جهت بدهد تا مسئله کرونا هم مثل اتفاقات دیگر با کمترین آسیب پشت سر گذاشته شود.

صادق‌نیا در پاسخ به سؤالی درباره برخورداری یا عدم برخورداری مردم کشورمان از مهارت مداخله در امور اجتماعی گفت: به لحاظ کلی مردم این مهارت را دارند، مشروط به اینکه برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌ها قابل اعتماد باشد. البته برخی از امورات ممکن است سبب شود که گروهی علی‌رغم اینکه این مهارت را دارند از آن استفاده نکنند. برای مثال جای اعتراض یا گله دارد از شهروندانی که می‌دانند این بیماری تا چه میزان برای جامعه ـ نه فقط اشخاص ـ آسیب‌زا است، اما در این شرایط به مسافرت رفته‌اند. این رفتارها نوعی تمرد اجتماعی و مدنی به حساب می‌آید.

در زمینه اجتماعی‌سازی جدی‌تر باشیم

این مدرس دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود گفت: کرونا درس بزرگی به ما و به همه مسئولان اجتماعی، تربیتی و آموزشی جامعه داد و آن این است که باید در زمینه اجتماعی‌سازی شهروندان جدی‌تر باشیم. به بیان دیگر متأسفانه تأکید بر فردیت آدم‌ها در جامعه خیلی زیاد است. روان‌شناس‌ها، معلمان اخلاق، خطبا و منبری‌ها وقتی با مردم حرف می‌زنند مردم را در حیات فردی و شخصی خودشان می‌برند و آنجا موعظه‌ می‌کنند در حالیکه همه این مسئولان از روانشناس گرفته تا خطبا باید به مردم آموزش دهند که شهروندان یک جامعه هستید و اگر یکی از شما مشکلی برای جامعه پدید بیاورد همه به خطر می‌افتند.

صادق‌نیا تصریح کرد: فکر می‌کنیم امور مسری فقط سرماخوردگی و کرونا و این چیزها هستند در حالی که خیلی از موارد دیگر هم مسری هستند؛ مانند بداخلاقی و خوش‌اخلاقی. اگر کسی فکر کند بدی اخلاق او فقط مال اوست، اشتباه کرده است. این اخلاق به دیگران سرایت می‌کند. غیبت، رشوه، دروغ مسری هستند. کرونا به ما یاد داد که معلمان اخلاق باید افراد را به مثابه اعضای یک جامعه بیشتر مورد نصیحت قرار دهند.

توصیه به افراد کافی نیست

این مدرس دانشگاه با تأکید بر اهمیت امر اجتماعی گفت: نباید در مقام موعظه به افراد فقط آنها را مخاطب قرار بدهیم. مثلاً اگر به یک فرد بگوییم دروغ‌ نگو، ممکن است به تنهایی تصمیم بگیرد دروغ نگوید، اما باید توجه کنیم که با یک جامعه مواجه هستیم، نه یک فرد. اگر ساختار جامعه طوری باشد که افراد را مجبور به دروغگویی کند، یک فرد دروغ بگوید، باقی هم دروغ خواهند گفت.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با تأکید بر اینکه توصیه به افراد به تنهایی کافی نیست، گفت: جامعه باید به گونه‌ای باشد که شهروندان مناسبی برای زندگی تربیت کند. به بیان دیگری فرایند اجتماعی شدن در جامعه ما ناقص است و باید بهتر شود. فرایند اجتماعی شدن از خانواده شروع می‌شود و در مدرسه و دانشگاه و رسانه‌هایی مثل تلویزیون و روزنامه ها و ... ادامه پیدا می‌کند. در جامعه ایران با کمال تأسف علی‌رغم اینکه هوش اجتماعی بالاست، اما فرایند اجتماعی‌شدن ناقص است؛ یعنی افراد در جامعه ایران به گونه‌ای تربیت نشده‌اند که در مواقع بحرانی بدانند چطور رفتار کنند.

فرد مسئولیت خود را نسبت به جامعه بداند

وی تصریح کرد: ایرانی‌ها انسان‌های بسیار مهربان و مهمان‌نواز و پاکدست هستند، اما چطور می‌شود که همین انسان‌ها، درگیری‌های قومی، قبیله‌ای و خانوادگی راه بیندازند؟ این افراد مهربان چرا در پمپ بنزین با هم دعوا می‌کنند؟ چرا در رانندگی با اندک بهانه‌ای درگیر می‌شوند؟ چرا وقتی می‌گویند برای جلوگیری از شیوع کرونا در خانه بمانید و فاصله اجتماعی را رعایت کنید عده‌ای آن را رعایت نمی‌کنند؟ اینها همه نشان می‌دهد که ما برای جامعه تربیت نشده‌ایم. در شرایط فردی و شخصی خوب هستیم، اما وقتی شرایط غیر طبیعی می‌شود طور دیگری رفتار می‌کنیم. اجتماعی شدن یعنی اینکه فرد مسئولیت خود را نسبت به جامعه بداند و آن را برعهده بگیرد.

صادق‌نیا با اشاره به برخی از ضرب‌المثل‌ها و آموزه‌هایی که منافع فرد را برای او در درجه اولویت قرار می‌دهد، گفت: ‌در توضیح این موضوع باید بگویم از کودکی مواردی را در راستای همین فردگرایی به فرزندان خود یاد می‌دهیم، مثلاً می‌گوییم وقتی باد آمد، دستت را روی کلاه خودت بگذار تا باد نبرد. این یعنی که تو مراقب خودت باش و بقیه را رها کن. اگر کرونا اپیدمی شود صد بار هم در روز دست و صورتم را بشویم، باز هم جانم در خطر است و نمی‌توانم در این جامعه زندگی کنم. باید یاد بگیریم نسبت به جامعه‌ای که داریم در آن زندگی می‌کنیم مسئولیت‌هایی داریم و باید آنها را رعایت کنیم. این نگاه تعلیم داده نشده یا بد تعلیم داده شده است. این تعلیم از خانواده شروع می‌شود و بعد در مدرسه و دانشگاه و رسانه‌ها ادامه پیدا می‌کند. متأسفانه در این زمینه کاستی‌هایی وجود دارد که باید رفع شود.