بررسی تحلیلی ـ انتقادی نگرش عالمان مسیحی به قرآن

در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو علی‌اکبر مؤمنی با عنوان «بررسی تحلیلی ـ انتقادی نگرش عالمان مسیحی به قرآن در اواخر قرون وسطی با تأکید بر ریکالدو»، دکتر سید رضا مؤدب به عنوان استاد راهنما، حجج اسلام دکتر مهراب صادق‌نیا و دکتر محمدتقی انصاری‌پور به عنوان استادان مشاور و دکتر محمدجواد اسکندرلو، دکتر محمد جاودان و دکتر بهروز حدادی به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

انگیزه اصلی عالمان مسیحی از مطالعات قرآنی در قرون‌ وسطی، شناخت اسلام و نیز ردیه‌نویسی و جـلوگیری از بسط و نفوذ اسلام در اروپای مسیحی بود. آنان که از اسلام و قرآن شناخت دقیق و صحیحی نداشتند، با استفاده از تفسیرهای مبتنی بر کتاب مقدس، منابع واسطه­ای و غیرمستقیم، پیش­فرض­های وفادارانه نسبت به آیین مسیحیت و نیز تحت تأثیر فضای دشمنی و تعصب ناشی از جنگ­های صلیبی به مواجهه با قرآن پرداختند. ریکالدو دومنته کروچه که موضع­گیری و نگرشش نسبت به قرآن، مورد توجه و استناد مسیحیان و مستشرقانِ پس از وی قرار گرفته است، با تأثیر­پذیری از اندیشه­ها و فضای حاکم بر قرون وسطای متأخر، به مطالعه قرآن پرداخته است. نوشته­های ریکالدو از رديه­هاي مهم و تأثير­گذار مسيحيان بر اسـلام و از پراقبال­ترين رديه­هـا بر ضد اسلام بوده و پس از خود، موج جديدي از رديه‌نويسي بر اسلام ايجاد‌ کرده است. ریکالدو علاوه بر نامعتبر دانستن قرآن، تلاش می­نماید از آیات قرآن در جهت اثبات حقانیت آموزه­­ تثلیث، برتری انجیل بر قرآن و نیز برتری حضرت مسیح (علیه السلام) بر پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) استفاده نماید. در این تحقیق، ضمن بررسی روش مطالعات قرآنی ریکالدو، دیدگاه­های وی با روش توصیفی ـ تحلیلی و روی‌کرد تفسیری، تاریخی و کلامی مورد نقد قرار گرفته است. بر اساس نتایج به دست آمده در این پژوهش، الف) قرآن کریم مؤلفه­های تشکیل دهنده آموزه تثلیث را به صراحت نفی کرده است. ب) استعمال تعابیری مانند رستگاری و هدایت در قرآن کریم درباره انجیل، نشانه برتری اناجیل نیست. حجم فراوانی از این­گونه واژگان درباره خود قرآن به کار رفته است. ج) قرآن کریم برای پیامبران الهی صفات منحصر به فردی بیان نموده است و منحصر بودن حضرت مسیح (ع) در تولد از باکره، دلیل برتری او بر سایر انبیا نیست. قرآن برخی از پیامبران را بر برخی دیگر برتری داده است و از آيات قرآن استفاده مى‏شود پيامبر (صلى الله عليه و آله) از همه انبياى الهى برتر و با فضيلت‏تر است. د) ریکالدو با نگرش گزینشی به آیات قرآن، پیش­فرض­های نادرست با تکیه بر عقاید مسیحیت، تناقض­گویی و نیز بی­توجهی به مخالفت آشکار آیات قرآن با شماری از آموزه­های مسیحیت، تلاش نموده عقیده خویش را بر قرآن تحمیل نماید. هـ) گرچه در عصر حاضر تحولات جدی در نوع نگرش عالمان مسیحی به قرآن رخ داده است، اما اثر­پذیری برخی از اندیشمندان غربی از دیدگاه­های افرادی مانند ریکالدو، می­تواند مانعی جدی در مسـیر هم­گرایی و نیز گفتمان­سازی بین­الادیانی ایجاد نماید.