مدرنیته و تحولات گفتمانی فقه شیعه در حوزه زنان

در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو معصومه زارعی با عنوان «مدرنیته و تحولات گفتمانی فقه شیعه در حوزه زنان(از دهه 40 تا دهه 90)»، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهراب صادق‌نیا و دکتر منصوره زارعان به عنوان استادان راهنما، دکتر سید علی اصغر سلطانی به عنوان استاد مشاور و حجج اسلام دکتر حسین بستان، دکتر حمیدرضا شریعتمداری و دکتر محمدهادی فلاح‌زاده به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

مدرنيته و تحولات متأثر از آن، مسائل زنان را كه در بافت سنتي دين فهم مي‌شد، با پرسش‌هايي جدي از سوي كنشگران ديني مواجهه ساخت و فقها را در موضع جديدي براي پاسخ‌گويي قرار داد. اين پژوهش كه با برساخت معنايي «فقه گفتماني»، پيدايش و شكل‌گيري مسائلِ جديد زنان در بافت مدرن را در نسبت با فقه واكاوي مي‌كند، در پي پاسخ به اين سؤال است كه فقه شيعي چگونه مسائل زنان را (در بازه زماني دهه 40 تا دهه 90) در رابطه با اقتضائات جديد دوره مدرن، تبيين مي‌كند؟ «استفتائات» مراجع تقليد به مثابه داده اجتماعي مغفول در دو بخش پرسش‌هاي مقلدين و پاسخ‌هاي مراجع براي پاسخ به اين سؤال تحليل شدند. در ابتدا با روش نمونه‌گيري هدفمند شش مرجع انتخاب شدند و با تكنيك كدگذاري باز و محوري، مفاهيم انتزاعي كشف شدند. به دليل طولاني بودن متن استفتائات در بيشتر موارد، در بخش كدگذاري باز استفتائات به صورت «نمايه» در جداول بازنمايي شد. به اين معنا كه نويسنده مفاهيم و عباراتِ مهم پرسش را به صورت شبه‌جمله و يا جملات كوتاه بيان كرد. در كدگذاري محوري نيز با قرار دادن مفاهيم در كنار يكديگر مفاهيم انتزاعي‌تر كشف شد. پس از آن متن با استفاده از چارچوب نظري و روش تحليل محتواي كيفي در دو سطح تحليل شد: نخست تحليلي توصيفي از مفاهيم انتزاعي صورت گرفت و در بخش دوم، مفاهيم در نسبت با بافت فرهنگي اجتماعي، روي‌كرد گفتمان و چارچوب نظري پژوهش تحليل شد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد رهيافت فقها پس از مدرنيته به سوي تبيين و توجيه و يا فهم فرهنگي و اجتماعي از احكام سنتي تغيير موضع داده است. برخي فقها روي‌كرد گفت‌وگو با موضوعات به وجود آمده در بستر مدرن را در پيش گرفته‌اند و برخي روي‌كرد طرد را اتخاذ كرده‌اند. گروه اخير يا تفاوت‌هاي زن و مرد را تلويحاً انكار كرده و يا با پذيرش تفاوت‌ها، جنسيت را متغير مستقلي در فهم و بررسي مسائل زنان نمي‌دانند. علاوه بر آن، صورت‌بندي معنايي فقيه در حل موضوعاتِ برساخت مدرن بر پيش‌فرض‌هاي سنتي فقهي نشان از عدم دريافت مفاهيم مدرن دارد. به‌گونه‌اي كه مفهوم مدرن در بافت فكري سنتي، فهم و تحليل شده و راه‌حل مطابق با آن ارائه مي‌گردد.